Πέμπτη 5 Δεκεμβρίου 2013

Παρακράτηση συντάξεων - Ενδυνάμωση του πάσχοντα ή επανιδρυματισμός;


Του Ι. Μπεθάνη

                         Η αρνητική διάκριση των ψυχικά πασχόντων
Η  παρακράτηση  των συντάξεων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές  συνιστά μέτρο αρνητικής διάκρισης διότι στερεί αποκλειστικά από τους πάσχοντες από ψυχική και νοητική αναπηρία που διαβιούν σε Μονάδες μακράς νοσηλείας το εισόδημα τους. Ο ιδρυματικός πληθυσμός γίνεται αντικείμενο αρνητικής μεταχείρισης επειδή ακριβώς λόγω της ψυχικής και νοητικής του κατά κύριο λόγο αναπηρίας αδυνατεί  να αρθρώσει ένα λόγο, μια φωνή διαμαρτυρίας και να κάνει τη φωνή του να ακουστεί. Παράλληλα, άλλες κατηγορίες χρονίων πασχόντων που επιφέρουν ίση ή και μεγαλύτερη δαπάνη εξαιρούνται από την εφαρμογή ανάλογων μέτρων διότι αποκλίνουν λιγότερο από τη νόρμα του φυσιολογικού, διατηρούν ένα ευρύτερο κοινωνικό δίκτυο και διαθέτουν μεγαλύτερη διαπραγματευτική ισχύ λόγω της μεγαλύτερης κοινωνικής τους ένταξης. 
 
Ο εκτός των τειχών ιδρυματικός πληθυσμός  λόγω του κοινωνικού του αποκλεισμού αποτελεί έρμαιο της κρατικής κηδεμονίας και, επομένως, η επιχείρηση αποστέρησης των κοινωνικών του δικαιωμάτων συνιστά μια πιο ανώδυνη και ευλογοφανή επιλογή. Το άρρητο σημαινόμενο αυτής της πρακτικής είναι το αρνητικό στερεότυπο «αυτοί – οι τρελοί, οι καθυστερημένοι- δεν καταλαβαίνουν, δεν έχουν ανάγκη».
 
Εμπορευματοποίηση του ασφαλιστικού συστήματος
Από την άλλη η παρακράτηση των συντάξεων φαλκιδεύει το στοιχείο της αλληλεγγύης που αποτελεί το θεμέλιο του ασφαλιστικού συστήματος – την παραδοχή ότι οι οικονομικά ισχυρότεροι και οι υγιείς καλύπτουν με τις εισφορές τους το κόστος κάλυψης της υγειονομικής περίθαλψης των συμπολιτών τους που έχουν πιο σοβαρά προβλήματα υγείας. Το ασφαλιστικό σύστημα μετατοπίζεται, εκτρέπεται σε μια λογική συνεισφοράς των ασφαλισμένων ανάλογα με το βαθμό αναπηρίας τους – μια λογική ιδιωτικοοικονομκή που προσεγγίζει αυτήν της ασφάλισης οχημάτων.
Επανιδρυματισμός
Τέλος, η παρακράτηση των συντάξεων συνιστά μια οπισθοδρόμηση στην ασυλική λειτουργία της συρρίκνωσης των αναγκών του πάσχοντα στο ελάχιστο – σίτιση, στέγαση, φαρμακοθεραπεία. Η διαδικασία ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης των ατόμων με ψυχική και νοητική αναπηρία συναρτάται με την επανάκτηση των κοινωνικών του δικαιωμάτων και την παροχή των μέσων για τη μεγαλύτερη δυνατή αυτοπραγμάτωση τους. Η αποστέρηση των υλικών μέσων που διαθέτουν ακυρώνει αυτή τη διαδικασία και αναπαράγει τη λογική του ολοπαγούς ιδρύματος, στο πλαίσιο του οποίου συρρικνώνονται οι εκφάνσεις της ζωής που αποτελούν το πεδίο αυτοπραγμάτωσης του ατόμου και η ιδιωτική και κοινωνική ζωή απαλλοτριώνεται από μια επίφαση θεραπευτικού ολοκληρωτισμού που στην πράξη εκπίπτει σε μια κενή νοήματος λειτουργία στοιχειώδους φροντίδας και υπαγωγής στην ιδρυματική ρουτίνα.
Παραβίαση Διεθνών Συμβάσεων 
για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία
Η παρακράτηση των συντάξεων αποτελεί παραβίαση, εκτός άλλων, της Σύµβασης για τα δικαιώµατα των ατόµων µε αναπηρίες (30 Μαρτίου 2007) την οποία η χώρα μας έχει επικυρώσει με το ν. 4074/2012. Ειδικότερα, συνιστά παραβίαση του άρθρου 4 παρ.1β’, 12 παρ. 2, 4 και 5, του άρθρου 19 όπως και της παρ. 2ε' του άρθρου 28 (δικαίωμα σε «Ικανοποιητικό επίπεδο διαβίωσης και κοινωνική προστασία»), που αναφέρει: 
«Τα Κράτη Μέρη αναγνωρίζουν το δικαίωμα των ΑμεΑ στην κοινωνική προστασία και στην απόλαυση του δικαιώματος αυτού χωρίς διάκριση λόγω της αναπηρίας και λαμβάνουν κατάλληλα μέτρα για να εγγυηθούν και να προωθήσουν το δικαίωμα αυτό, συμπεριλαμβανομένων μέτρων για: (ε’) να διασφαλίσουν ίση πρόσβαση των ΑμεΑ σε συνταξιοδοτικά επιδόματα και προγράμματα».

Η παρακράτηση συντάξεων 
στο βωμό κάλυψης του δημοσιονομικού κενού
Είναι προφανές ότι το μέτρο αποβλέπει στην κάλυψη του δημοσιονομικού κενού που υπάρχει στη χρηματοδότηση των Μονάδων Ψυχικής Υγείας – οι κοινοτικές υπηρεσίες συρρικνώνονται και επαναιδρυματοποιούνται ως συνέπεια αυτής της πολιτικής. Η μεταβολή της αναλογίας του προσωπικού – ασθενών στις στεγαστικές δομές επί τα χείρω –λιγότερο προσωπικό για  τους ενοίκους των Μονάδων Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης–, η βαθμιαία κατάρρευση των υφιστάμενων μονάδων λόγω της μη-πλήρωσης των κενών των υπαλλήλων που αποχωρούν, ο αποκλεισμός των ανασφάλιστων από την παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας, αποτελούν ήδη συμπτώματα αυτής της πολιτικής. Το συγκεκριμένο μέτρο αποβλέπει στη δημιουργία ενός μείγματος πόρων χρηματοδότησης στο οποίο οι ασθενείς θα εισφέρουν περισσότερο -και δη οι ασθενείς που πάσχουν από τις πιο σοβαρές ψυχικές διαταραχές – και το κράτος λιγότερο.

Υποκριτικές Αιτιάσεις
Η συγκεκριμένη πολιτική υιοθετείται με το πρόσχημα του περιορισμού της διασπάθισης των συντάξεων των ψυχικά ασθενών από τους δικαστικούς συμπαραστάτες ή τους φορείς -ΜΚΟ και δημόσια νοσοκομεία- που έχουν αναλάβει τη φροντίδα τους. Η υπαρκτή δυσλειτουργία στη διαδικασία αξιοποίησης του εισοδήματος του ασθενή αποτελεί το μανδύα της καταστρατήγησης των δικαιωμάτων του. Κατ' αναλογίαν οι στρεβλώσεις στη λειτουργία ορισμένων κοινοτικών στεγαστικών δομών  και οι αφοριστικές γενικεύσεις για τους χρόνιους ασθενείς -“αυτοί δεν κάνουν για έξω” -θα αποτελούσαν το άλλοθι για την επιστροφή του πάσχοντα στο άσυλο- “όπου οι καημένοι έκαναν και τη βόλτα τους”.

Μέσα υποστήριξης πασχόντων 
για τη διαχείριση του εισοδήματος
Παρά ταύτα, είναι απαραίτητο να καλυφθεί το κενό που υπάρχει στην υποστήριξη των ατόμων με ψυχική και πνευματική αναπηρία στη διαχείριση των εισοδημάτων τους. Το πρόβλημα αυτό είναι διττό – αφορά αφενός τα μέσα που πρέπει να παρασχεθούν και αφετέρου τη διαδικασία ελέγχου και αξιολόγησης.
        Σε ό,τι αφορά τα μέσα ιδιαίτερα κρίσιμη είναι η διαδικασία ενδυνάμωσης του ασθενή και προαγωγής των δεξιοτήτων του ώστε να μπορεί να διαχειριστεί το εισόδημα του και να πραγματώσει την αυτονομία του. Το εγχειρίδιο αξιολόγησης της ποιότητας των Μονάδων Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης έχει πληθώρα κριτηρίων που αναφέρονται σε αυτή την παράμετρο της αποκαταστασιακής διαδικασίας -βλ. Κριτήρια 39, 46, 47, 53 και ιδιαίτερα 54.2: «Το προσωπικό της δομής υποστηρίζει τους ενοίκους στη διαχείριση των διαθέσιμων οικονομικών τους πόρων»
Παράλληλα, η 876/2000 Υπουργική Απόφαση στα άρθρα 14 και 17 αναφέρεται επίσης αδρά στο πλαίσιο προαγωγής
  της δυνατότητας των ασθενών να διαχειρίζονται το εισόδημα τους.
Επίσης, σύμφωνα με το άρθρο 26 της Σύμβασης, με τίτλο “Ενίσχυση των ικανοτήτων και αποκατάσταση”:
        «Τα Κράτη Μέρη λαμβάνουν αποτελεσματικά και κατάλληλα μέτρα, συμπεριλαμβανομένης και της υποστήριξης και της καθοδήγησης σε άτομα/ομάδες σχετικές με την αναπηρία, για να διευκολύνουν τα ΑμεΑ να αποκτήσουν και να διατηρήσουν τη μέγιστη ανεξαρτησία, πλήρη σωματική, διανοητική, κοινωνική και επαγγελματική ικανότητα, και την πλήρη αποκατάσταση και συμμετοχή σε όλες τις πτυχές της ζωής».

Αναφορικά με την υλοποίηση των συγκεκριμένων αποκαταστασιακών στόχων θα πρέπει να εντοπιστούν οι υπάρχουσες καλές πρακτικές σε αυτό το πεδίο και να διαχυθούν ώστε να καλυφθεί το έλλειμμα τεχνογνωσίας στη διαδικασία προαγωγής κοινωνικών δεξιοτήτων. Η θεραπευτική πρακτική και η αποκαταστασιακή διαδικασία θα πρέπει να εγκαταλείψει την στείρα πρακτική των μικροκατασκευών και να εστιάσει στην ανάκτηση των δεξιοτήτων της καθημερινής ζωής.
 
      Παράλληλα, θα πρέπει για το σύνολο των ασθενών να εισαχθεί η υποστήριξη στη λήψη αποφάσεων σύμφωνα με τις επιταγές της Σύµβασης για τα δικαιώµατα των ατόµων µε αναπηρίες.
  Η αρχή αυτή συνιστά τη μετατόπιση από ένα πλαίσιο κηδεμονίας που εστιάζει στα γνωστικά ελλείμματα του ασθενή και του αποστερεί τη δυνατότητα να προβαίνει σε οποιουδήποτε είδους δικαιοπραξία σε ένα πλαίσιο ενδυνάμωσης που παρέχει στον ασθενή τα μέσα και τις δυνατότητες για να  προσεγγίσει τις επιθυμίες και δυνατότητες του.

Διεθνείς Συμβάσεις και μέτρα υποστήριξης
Σύμφωνα με το άρθρο 12 της Σύμβασης, με τίτλο “Ισότιμη αναγνώριση ενώπιον του νόμου”:
«3. Τα Κράτη Μέρη λαμβάνουν κατάλληλα μέτρα για να παρέχουν πρόσβαση στα ΑμεΑ για την υποστήριξη την οποία πιθανώς να χρειάζονται, στην άσκηση της ικανότητας προς δικαιοπραξία.
4. Τα Κράτη Μέρη εξασφαλίζουν ότι όλα τα μέτρα που σχετίζονται με την άσκηση της ικανότητας προς δικαιοπραξία παρέχουν κατάλληλες και αποτελεσματικές εγγυήσεις για να αποτρέψουν τυχόν προσβολή σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο δικαιωμάτων του ανθρώπου. Τέτοιες εγγυήσεις εξασφαλίζουν ότι τα μέτρα που σχετίζονται με την άσκηση της ικανότητας προς δικαιοπραξία σέβονται τα δικαιώματα, τη βούληση και τις προτιμήσεις του ατόμου …. και είναι ανάλογα και προσαρμοσμένα στις περιστάσεις του ατόμου, εφαρμόζονται για το μικρότερο δυνατό χρονικό διάστημα και υπόκεινται σε τακτική επιθεώρηση από μια αρμόδια, ανεξάρτητη και αμερόληπτη αρχή ή δικαστικό όργανο. Οι εγγυήσεις θα είναι ανάλογες με το βαθμό κατά τον οποίο τα μέτρα επηρεάζουν τα δικαιώματα και τα ενδιαφέροντα του ατόμου.».

Εκπόνηση πρωτοκόλλων και υποβολή εκθέσεων 
για την άρση στρεβλώσεων
Ωστόσο, η υφιστάμενη πρακτική των δικαστικών συμπαραστατών απέχει πολύ από την υλοποίηση αυτού του στόχου. Η εγκατάλειψη και η κακώς εννοούμενη κηδεμονία –περιοδική αγορά γλυκών και ρούχων- αποτελούν εξίσου μεγάλα προβλήματα με την κακοδιαχείριση των συντάξεων των ασθενών. Για την υπέρβαση αυτών των κακών πρακτικών είναι απαραίτητη η εκπόνηση ενός πρωτοκόλλου που να περιλαμβάνει με εύληπτο τρόπο αφενός τις αρχές της υποστήριξης στη λήψη αποφάσεων και αφετέρου οδηγίες, παραδείγματα και καλές πρακτικές για την υιοθέτηση της νέας αυτής προσέγγισης. Η συνεργασία των επαγγελματιών ψυχικής υγείας και ο εκπαιδευτικός τους ρόλος στην προώθηση αυτής της διαδικασίας  αποτελεί  αναπόσπαστο μέρος της αποστολής τους.

Οι σχετικές δράσεις αποτελούν μέρος του ατομικού θεραπευτικού σχεδίου του ασθενή και η ενσωμάτωση και επικαιροποίηση σε τακτά χρονικά διαστήματα των σχετικών στόχων  θα πρέπει να είναι προϊόν της συνέργιας του ασθενή, υποστηρικτή - δικαστικού συμπαραστάτη (Υ-ΔΣ) και θεραπευτή. Με αυτό τον τρόπο θα αποτυπώνεται η πρόοδος  που σημειώνεται σε επίπεδο δομής ενώ σε αντίστοιχη έκθεση ο Υ-ΔΣ θα αποτυπώνει τις δικές του ενέργειες. Στο πλαίσιο αυτής της έκθεσης θα περιλαμβάνεται και η λογοδοσία για τις δαπάνες που έχουν πραγματοποιηθεί.

Δεξαμενή Υποστηρικτών-Δικαστικών Συμπαραστατών
Η εφαρμογή αυτού του πλαισίου είναι πιθανό να  απομακρύνει ή να αποκλείσει πολλούς Υ-ΔΣ,  γεγονός που θα εντείνει τα προβλήματα υλοποίησης και είναι πιθανό να ακυρώσει τη διαδικασία προστασίας των δικαιωμάτων των ΑμΨΝΑ. Η πρόβλεψη για τη σύσταση κοινωνικής υπηρεσίας ή εναλλακτικά επαγγελματιών ψυχικής υγείας ως Υ-ΔΣ και ως ελεγκτικών οργάνων δεν έχει εφαρμοστεί. Επομένως, η υφιστάμενη δεξαμενή επαγγελματιών -που διαρκώς συρρικνώνεται- δεν αρκεί για να καλύψει τα κενά του υφιστάμενου πλαισίου και να ανταποκριθεί στις αυξημένες απαιτήσεις ενός διευρυμένου πλαισίου.

        Για την προώθηση του θεσμού της Υ-ΔΣ θα πρέπει να αξιοποιηθεί το σύνολο των επαγγελματιών ψυχικής υγείας, ένα μεγάλο εύρος ειδικοτήτων και από όλο το πλέγμα των κοινωνικών και υγειονομικών υπηρεσιών . Παράλληλα, η εμπλοκή και ο ορισμός των πολιτών ως “αναδόχων “Υ-ΔΣ” στο πλαίσιο της προαγωγής της κοινωνικής τους ευθύνης για συγκεκριμένο χρόνο και με την παροχή συγκεκριμένων κινήτρων– πχ. μοριοδότηση για προσλήψεις ή βαθμολογική ανέλιξη- θα μπορούσε να καλύψει το κενό που υπάρχει.


   Σχετική νομοθεσία και προτάσεις:
         1) Με το ν. 3984/2011, στο άρθρο 66, παρ. 8 και 9:
α) με την παρ. 8 προστέθηκε στο άρθρο 13 του ν. 3868/2010 (Α' 129) 3η παράγραφος ως ακολούθως: "3. Οι περιθαλπόμενοι σε νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, τα οποία παρέχουν υπηρεσίες κλειστής περίθαλψης, οι οποίοι πάσχουν από χρόνιες παθήσεις και για όσο χρονικό διάστημα αυτοί διαμένουν μόνιμα εντός των φορέων αυτών, συμμετέχουν στη δαπάνη περίθαλψης τους με ποσοστό επί της σύνταξης που λαμβάνουν. Με απόφαση του Υπουργού Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, η οποία δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, καθορίζεται το ποσοστό συμμετοχής κλιμακωτά ανάλογα με τη σύνταξη του κάθε περιθαλπόμενου, η διαδικασία και ο τρόπος καταβολής του, το όργανο ελέγχου και διαχείρισης των χρημάτων και κάθε άλλο σχετικό θέμα. Αντίθετοι όροι στις συναφθείσες συμβάσεις μεταξύ των δημόσιων φορέων που παρέχουν υπηρεσίες κλειστής περίθαλψης με τους ασφαλιστικούς φορείς δεν ισχύουν" και,
β) με  την παρ. 9 προστέθηκε 8η παράγραφος στο τέλος του άρθρου 13 του ν. 2716/1999, ως ακολούθως: "8. Τα άτομα, τα οποία τοποθετούνται σε μονάδες και προγράμματα ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης του άρθρου 9 του παρόντος νόμου, που παρέχονται από νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, συμμετέχουν στη δαπάνη περίθαλψης τους για όσο χρόνο διαμένουν στις δομές αυτές, με ποσοστό επί της σύνταξης την οποία λαμβάνουν. Με απόφαση του Υπουργού Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, η οποία δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, καθορίζεται το ποσοστό συμμετοχής κλιμακωτά ανάλογα με τη σύνταξη του κάθε περιθαλπόμενου, η διαδικασία και ο τρόπος καταβολής του, το όργανο ελέγχου και διαχείρισης των χρημάτων και κάθε άλλο σχετικό θέμα. Αντίθετοι όροι στις συναφθείσες συμβάσεις των εν λόγω φορέων που παρέχουν υπηρεσίες ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης με τους ασφαλιστικούς φορείς δεν ισχύουν.",
2) η υπ’ αριθμ. πρωτ. Σ74/11 ΕΞ. ΕΠΕΙΓΟΥΣΑ ΕΓΚΥΚΛΙΟΣ Αριθμ: 42 του ΙΚΑ,
3) η Έκθεση της Ειδικής Επιτροπής Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχιατρικές Διαταραχές για την παρακράτηση των συντάξεων,
5) η πρόταση για τη νομοθετική ακύρωση της παρακράτησης των συντάξεων και την ταυτόχρονη διασφάλιση των εισοδημάτων των ψυχικά πασχόντων που φιλοξενούνται σε στεγαστικές δομές ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης.

Παρασκευή 29 Νοεμβρίου 2013

To μνημόνιο, οι διαθεσιμότητες και η αποασυλοποίηση



Ο ξαφνικός θάνατος των ψυχιατρείων

Του Ι. Μπεθάνη
Η βίαιη αποασυλοποίηση –ως απόφυση του μνημονίου- είναι το flip side της διαρκούς αποασυλοποίησης. Στην πρώτη περίπτωση το ψυχιατρείο διαχέεται ως είχε στο –νοσοκομειακό- ΕΣΥ, στη δεύτερη περίπτωση η αποασυλοποίηση μετατίθεται για το απώτερο μέλλον –πότε 2010, πότε 2015, πότε 2020.

Η ένταξη της αποασυλοποίησης στη μνημονιακή επιταγή για απολύσεις 11.000 εργαζομένων εντός του 2014 αποτελεί ένα κουτοπόνηρο ελιγμό ώστε να ικανοποιηθεί η σχετική νόρμα, ακυρώνει όμως και διαστρέφει μια στόχευση που –θα έπρεπε να- αντιπροσωπεύει την επιστροφή των ατόμων με ψυχική αναπηρία στην κοινότητα.

Το μέτρο της διαθεσιμότητας εξάλλου είναι σαν τη ρωσική ρουλέτα – οι άσφαιρες βολές –βλ. κινητικότητα- αφορούσε το πρώτο κύμα, το δεύτερο που επίκειται όμως είναι πολύ πιθανό να πληγεί από πραγματικά πυρά –βλ. απολύσεις. Επιπλέον, η υπαγωγή 230 εργαζομένων στην κινητικότητα και η αναστολή της λειτουργίας για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα 4 κλινικών οξέων στην Αθήνα και 1-2 στη Θεσσαλονίκη ακυρώνει τη δυνατότητα βραχείας νοσηλείας των ασθενών στα δύο μεγάλα αστικά κέντρα και εξωθεί το σύστημα εφημεριών στα όρια του.
 
Οι συγκεκριμένες επιλογές αποτελούν μια παλινδρόμηση στο 1999 όταν οι σεισμοί είχαν θέσει εκτός εφημερίας τις μονάδες οξέων του ΨΝΑ. Η σχεδιαζόμενη ταχεία μετεγκατάσταση των μονάδων αυτών είναι εξαιρετικά αμφίβολη αν λάβει κανείς υπόψη του πόσο χρονοβόρες είναι οι κτηριακές προσαρμογές και πόσο μεγάλες είναι οι αντιστάσεις όλων των εμπλεκόμενων φορέων στα νοσοκομεία υποδοχής. Οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας ήταν πάντα ο παρίας του ΕΣΥ και η εξώθηση των Ψυχιατρικών Τομέων είτε στην περιφέρεια του Νοσοκομείου είτε στις εγκαταστάσεις του παλιού νοσοκομείου –σε περιπτώσεις νεοαναγειρόμενων- καταδεικνύουν του λόγου το αληθές. Εάν λοιπόν βγουν από την εφημερία 60-80 κλίνες τότε τα Ψυχιατρικά Τμήματα τα οποία λειτουργούν ήδη με κάλυψη άνω του 100% τα περισσότερα – βλ. ράντσα – είτε θα πλημμυρίσουν στα ράντσα, είτε θα κάνουν αποθεραπεία εξπρές είτε θα δέχονται μόνο ακούσια περιστατικά είτε –το πιθανότερα και τα τρία αυτά μαζί

Ο ξαφνικός θάνατος των ψυχιατρείων έχει πολλές διαφορές από τον αντίστοιχο της ΕΡΤ- ο ιδιωτικός τομέας δεν μπορεί να υποκαταστήσει το δημόσιο διότι μεγάλη μερίδα των ακούσιων περιστατικών –οι νέοι χρόνιοι που αποτελούν τον σκληρό πυρήνα των εισαγωγών, οι ασθενείς της περιστρεφόμενης πόρτας- δεν έχουν τους πόρους για να στραφούν στην ιδιωτική περίθαλψη.
 
Οι επιπτώσεις αυτών των μέτρων θα είναι αφενός καταστροφικές γι’ αυτούς τους λόγους βραχυπρόθεσμα και αφετέρου θα απαξιώσει το πρόταγμα της αποασυλοποίησης το οποίο θα συνδεθεί στη μνήμη όλων με την απορρύθμιση του ξαφνικού θανάτου. Επιπλέον, είναι βέβαιο ότι η υλοποίηση των μέτρων θα συνοδευθεί από τη δυσφήμηση των εργαζομένων και των παρεχόμενων ψυχιατρικών υπηρεσιών –όπως και στην περίπτωση της ΕΡΤ και κάθε υπό κατάργηση οργανισμού-. Ο επακόλουθος στιγματισμός της ψυχιατρικής περίθαλψης θα έχει ως συνέπεια να μετατραπεί η ψυχική υγεία στο σακάτη του ΕΣΥ ένας τομέας που θα αδυνατεί να αντλήσει πόρους και να ενταχθεί στην εκάστοτε πολιτική ατζέντα.
 
Η συγκεκριμένη εκδοχή της αποασυλοποίησης είναι προφανές ότι συνδέεται με τη συρρίκνωση του δημοσίου και την πολιτική αλαζονεία και όχι με το Σύμφωνο Andor-Λυκουρέντζου. Η σύντμηση των σχετικών προθεσμιών από δύο έτη σε λίγους μήνες μαρτυρούν ότι αναπαράγεται το μοντέλο της ΕΡΤ –ανακοίνωση του θανάτου του οργανισμού και εσπευσμένη μεταφύτευση του εν συνεχεία. Η αποϊδρυματοποίηση-αποασυλοποίηση είναι μια σύνθετη διαδικασία, έχει πολλές συνιστώσες και το κυριότερο συνιστά αλλαγή παραδείγματος- την μετατόπιση από ένα σύστημα εγκλεισμού που διαχειρίζεται την κρίση του ψυχωσικού σε ένα τομεοποιημένο δίκτυο υπηρεσιών που διασφαλίζει την παραμονή του πάσχοντα στην κοινότητα. Η ανάπτυξη των κοινοτικών υπηρεσιών αφενός στα αστικά κέντρα και αφετέρου σε όλη την επικράτεια- αποτελεί την αναγκαία αν και όχι επαρκή συνθήκη για την ευόδωση αυτού του στόχου. Η αναπαραγωγή της ρυθμιστικής λειτουργίας των νοσηλευτικών τμημάτων ως ρακοσυλλέκτες της ψυχικής οδύνης-τόπος εναπόθεσης των «αρρύθμιστων» ψυχωσικών συνιστά ένα επανιδρυματισμό εντός των τειχών. Οι κοινοτικές υπηρεσίες θα πρέπει να επικεντρωθούν στην ψυχοκοινωνική υποστήριξη των ατόμων με σοβαρές ψυχικές διαταραχές σε συνεργασία με όλο το εύρος των κοινωνικών υπηρεσιών ώστε να γίνει πράξη η κοινωνική τους ένταξη. Η τωρινή λειτουργία των –ισνών- κοινοτικών υπηρεσιών πόρρω απέχει από την εφαρμογή αυτού του μοντέλου. Εάν εξαιρεθούν ορισμένες νησίδες οι υπάρχουσες κοινοτικές δομές λειτουργούν είτε ως εξωτερικά ιατρεία είτε ως μονάδες υποδοχής των «μη-δυσίατων ψυχικών νοσημάτων» διαιωνίζοντας με αυτό τον τρόπο το φαινόμενο της περιστρεφόμενης πόρτας. Το απόστημα που εκφράζεται με το μονόδρομο συγγενής-εισαγγελία-αστυνομία-ψυχιατρικό τμήμα πρέπει να σπάσει. Και οι ευθύνες βαραίνουν όλους τους εμπλεκόμενους επαγγελματίες-διοικήσεις-πολιτική ηγεσία που ορίζουν ως αμετάκλητη θεραπευτική συνθήκη του ψυχικά πάσχοντα την αναγκαστική νοσηλεία.

Παρασκευή 18 Οκτωβρίου 2013

Ο Συνήγορος του Πολίτη για την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας



       Με αφορμή την 10η Οκτωβρίου, Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας, ο Συνήγορος του Πολίτη υπογραμμίζει την σημασία της ανάπτυξης και εύρυθμης λειτουργίας του συστήματος ψυχικής υγείας, καθώς και της ολοκλήρωσης της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης στην χώρα μας.  



Πέμπτη 17 Οκτωβρίου 2013

ITHACA - Ευρωπαϊκό Εργαλείο για την παρακολούθηση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και της Γενικής Φροντίδας Υγείας σε Δομές Ψυχικής Υγείας


Το Εργαλείο Αξιολόγησης της Θεραπείας σε Ιδρύματα Ψυχικής Υγείας, των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και της Γενικής Φροντίδας ITHACA δημιουργήθηκε πρόσφατα από την κοινοπραξία 15 ευρωπαϊκών χωρών, με τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. 

Το εργαλείο ITHACA παρέχει ένα σαφή και πρακτικό τρόπο παρακολούθησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της γενικής φροντίδας υγείας σε δομές ψυχικής υγείας. Σχεδιάστηκε από χρήστες υπηρεσιών ψυχικής υγείας, ειδικούς στα ανθρώπινα δικαιώματα, ψυχιάτρους, ψυχολόγους και κοινωνικούς επιστήμονες και δοκιμάστηκε σε 87 δομές των 15 συμμετεχόντων χωρών, οι οποίες καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα υπηρεσιών ψυχική υγείας.
 
Το Εργαλείο ITHACA μπορεί να εντοπίσει τόσο τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων όσο και παραδείγματα καλών πρακτικών ως προς την προστασία, το σεβασμό και την εκπλήρωση των δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχιατρική αναπηρία. 

Τετάρτη 2 Οκτωβρίου 2013

30 χρόνια Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης | Oι μύθοι και η τραγική πραγματικότητα



Ουσιαστικός διάλογος και πρωτοβουλίες, ως αποτέλεσμα Ημερίδας για την ψυχική υγεία που συνδιοργάνωσαν ο Νίκος Χρυσόγελος και το Φόρουμ για την Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση

Ο ευρωβουλευτής των Οικολόγων Πρασίνων / Ομάδα των Πράσινων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Νίκος Χρυσόγελος, και το «FORUM για την Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση» συνδιοργάνωσαν, το Σάββατο, 21 Σεπτεμβρίου 2013 στην Αθήνα, την ημερίδα με θέμα: «Η επιτακτική ανάγκη για ένα βιώσιμο και ολοκληρωμένο σύστημα ψυχικής υγείας στην Ελλάδα: Δημιουργία, εφαρμογή, παρακολούθηση και αξιολόγηση. Είναι η τελευταία μας ευκαιρία;».  Στην ημερίδα συμμετείχαν σύλλογοι οικογενειών και αδελφών χρηστών, ευρωπαίοι και Έλληνες ειδικοί κι εμπειρογνώμονες, ευρωπαϊκές οργανώσεις καθώς και κοινωνικοί φορείς. Οι συμμετέχοντες αποφάσισαν μεταξύ άλλων να επαναλαμβάνουν ανά εξάμηνο την συνάντηση αυτή ώστε να αξιολογούν τις εξελίξεις, να ανταλλάσουν εμπειρίες και καλές πρακτικές  αλλά και να συντονίζουν κοινές παρεμβάσεις σε πολλά επίπεδα.

Έναρξη Ημερίδας:

Ανοίγοντας τη ημερίδα, ο Νίκος Χρυσόγελος υπογράμμισε την πολυδιάστατη σημασία της ψυχικής υγείας, που δεν άπτεται μόνο της ιατρικής επιστήμης, αλλά είναι πρωτίστως ανθρωπιστικό, κοινωνικό και πολιτικό ζήτημα. Αναφέρθηκε στους στόχους της ημερίδας που ήταν η ανταλλαγή προτάσεων και καλών πρακτικών που θα οδηγήσουν σε συντονισμό ενεργειών για ένα βιώσιμο και σταθερό μοντέλο υπηρεσιών ψυχικής υγείας στην Ελλάδα. Αναφερόμενος στο πώς η κρίση επηρεάζει τον τομέα της ψυχικής υγείας, επεσήμανε ότι η δημοσιονομική πολιτική που περικόπτει κοινωνικές παροχές είναι αποτυχημένη και αντιπρότεινε την αναδιάρθρωση δομών και πολιτικών με στόχο την αύξηση της αποδοτικότητάς τους. Ιδιαίτερη έμφαση έδωσε στην ανοχή στην ετερότητα και την κοινωνική ένταξη των ληπτών, καταδεικνύοντας την έλλειψη περιεκτικής αντίληψης της ελληνικής κοινωνίας αναφορικά με την εξέλιξή της.
Δείτε τον χαιρετισμό του Νίκου Χρυσόγελου εδώ

Στην έναρξη της ημερίδας, χαιρετισμό απηύθυνε, επίσης, η Α. Φραγκούλη, Πρόεδρος των Ευρωπαϊκών Κοινωνικών Επιχειρήσεων (CEFEC), και ο Μ. Σταυρογιαννόπουλος, μέλος του Φόρουμ, ενώ στη συνέχεια ειδικοί στο χώρο της ψυχικής υγείας και εμπειρογνώμονες από την Ελλάδα και το εξωτερικό, μέσα από πολύ ενδιαφέρουσες εισηγήσεις, μοιράστηκαν τη γνώση και τις εμπειρίες τους και συζήτησαν με τους συμμετέχοντες.
Δείτε τους χαιρετισμούς της Α. Φραγκούλη εδώ και του Μ. Σταυρογιαννόπουλου εδώ

Ενότητα Α’: Συνοπτική αποτύπωση του συστήματος ψυχικής υγείας στην Ελλάδα και εκτίμηση της προόδου που έχει μέχρι στιγμής σημειωθεί. Το ισχύον μοντέλο ανταποκρίνεται στα δικαιώματα και τις ανάγκες των ληπτών και των οικογενειών τους;

Οι ομιλητές της πρώτης ενότητας επεχείρησαν την αποτύπωση του συστήματος ψυχικής υγείας στην Ελλάδα, υπογραμμίζοντας ότι αυτό δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες και τα δικαιώματα των ληπτών και των οικογενειών τους. Η Α. Αγγελή και ο Α. Αλεξανδρόπουλος, Πρόεδρος και Γραμματέας του Συλλόγου Αδελφών Ατόμων με Προβλήματα Ψυχικής Υγείας (ΚΙΝΑΨΥ), η Μ. Κανελλή, μέλος του Πανελληνίου Συλλόγου Οικογενειών για την Ψυχική Υγεία (ΣΟΨΥ), και ο Α. Τσαμίτας, Γραμματέας του Συλλόγου «Αυτοεκπροσώπηση», αφού παρουσίασαν αντίστοιχα τον ρόλο και το έργο των Συλλόγων, αναφέρθηκαν στις ελλείψεις των δομών, την υποχρηματοδότηση, το κλείσιμο των νοσοκομείων και των δομών ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης, τον αποκλεισμό των ληπτών, την παρακράτηση συντάξεων και επιδομάτων, τις εγγενείς αδυναμίες του συστήματος κατά την πιστοποίηση της αναπηρίας, καθώς και την όξυνση των δυσκολιών για τους λήπτες και τις οικογένειές τους στις απομακρυσμένες περιοχές.

Ο Ε. Φυτράκης, δικηγόρος και ειδικός επιστήμονας στο Συνήγορο του Πολίτη, ανέδειξε το ζήτημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε σχέση με την ψυχιατρική μεταρρύθμιση στη σύγχρονη Ελλάδα. Αφού αναφέρθηκε στις νομικές δεσμεύσεις της χώρας σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο σε σχέση με το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, υπογράμμισε ότι η ψυχιατρική μεταρρύθμιση, η οποία βασίζεται στον ανθρωπισμό, καθορίζει την ποιότητα της δημοκρατίας και τη μορφή του κράτους δικαίου. Το ζητούμενο είναι, όπως ανέφερε, η ψυχιατρική μεταρρύθμιση να προβάλλεται ως υπόθεση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και όχι μόνο ως θέμα υγείας.

Η Ν. Γαρώνη, μέλος του Φόρουμ, προέβη στον απολογισμό της λειτουργίας των κινητών μονάδων ψυχικής υγείας ως ένα μοντέλο παροχής υπηρεσιών που μπορεί να καλύψει δυσπρόσιτες, νησιωτικές και απομακρυσμένες περιοχές και κατά συνέπεια να προσφέρει ουσιαστικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας σε κοινωνίες που μέχρι τώρα δεν τις είχαν.

Την πρώτη ενότητα ολοκλήρωσαν με τοποθετήσεις τους η Μ. Σούμπαση, εκπρόσωπος της Θεματικής Ομάδας Υγείας των Οικολόγων Πράσινων, και ο Φ. Μπίμπασης, συντονιστής της Θεματικής Ομάδας ΑΜΕΑ των Οικολόγων Πράσινων, οι οποίοι αφού ανέλυσαν την παθογένεια του συστήματος, τόνισαν τη σημασία της ολοκλήρωσης της αποασυλοποίησης, του σχεδιασμού δομών εναλλακτικών προς τον εγκλεισμό, με σεβασμό του δικαιώματος αυτοδιάθεσης του πάσχοντος, και της ενσωμάτωσης των ειδικών ομάδων πληθυσμού στην κοινωνία. Αναφέρθηκαν στον αποκλεισμό των συγκεκριμένων ατόμων ως έλλειψη γενικότερης ανοχής στη διαφορετικότητα, συνδέοντάς τον με την αύξηση των φασιστικών φαινομένων στην ελληνική κοινωνία.

Συντονιστές της πρώτης συνεδρίας ήταν οι Χ. Παπαδάκης, ΣΟΨΥ, και Α. Κατσαμάγκος, μέλος τους Φόρουμ .

Ενότητα Β’: Πολιτικές, Σχέδια Δράσης, Προγράμματα και Καινοτομίες στον τομέα της ψυχικής υγείας: Προτάσεις για ένα “βέλτιστο μείγμα” υπηρεσιών στον τομέα της ψυχικής υγείας στη βάση της τεκμηριωμένης ψυχιατρικής, των αναγκών των ληπτών σε τοπικό επίπεδο και της συμμετοχής των ίδιων, των οικογενειών τους και της κοινωνίας. Πως μπορούμε να διασφαλίσουμε την απρόσκοπτη υλοποίηση ανεξαρτήτως μεταβολών της πολιτικής βούλησης;

Η δεύτερη θεματική επικεντρώθηκε στην ανταλλαγή καλών πρακτικών στον τομέα της παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας στη βάση τεκμηριωμένων ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων και προσαρμογής στις ανάγκες των ληπτών και των οικογενειών τους. Το ζητούμενο της ενότητας αυτής ήταν να δοθεί απάντηση στο ερώτημα: «Πως μπορούμε να διασφαλίσουμε τη συνέχεια στην εφαρμογή ανεξάρτητα από τις μεταβολές της πολιτικής βούλησης;». Οι Β. Jacob, υπεύθυνος διαχείρισης έργου και συντονιστής της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης, P. Delespaul, Καθηγητής για τις Καινοτομίες στη Ψυχική Υγεία στην Ολλανδία, Μ. Morris, διευθυντής του Κέντρου Ψυχικής Υγείας του Πανεπιστημίου του Μπέρμιγχαμ, Α. Barbato, ειδικός επιστήμονας στη Μονάδα Επιδημιολογίας και Κοινωνικής Ψυχιατρικής του Ινστιτούτου Mario Negri, και J. Pfeiffer, μέλος της ομάδας εμπειρογνωμόνων για τη Μετάβαση από την Ιδρυματική στην Κοινοτική Βάση Φροντίδας και σύμβουλος σε  θέματα πολιτικής στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την Ψυχική Υγεία, παρουσίασαν πολιτικές, εθνικές στρατηγικές, καινοτόμα σχέδια δράσης από το Βέλγιο, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ολλανδία και την Ιταλία. Κοινός τόπος όλων των ομιλητών ήταν η ανάγκη διασύνδεσης των υπηρεσιών ψυχικής υγείας με την πρωτοβάθμια φροντίδα, η  σπουδαιότητα της κοινωνικής ένταξης, ουσιαστικής ενδυνάμωσης και ανάληψης ενεργού ρόλου από τους λήπτες, η σημασία των συνεργασιών και η θεώρηση της κρίσης ως ευκαιρίας για την ολοκλήρωση του συστήματος μέσω της αποτελεσματικότερης αξιοποίησης των διαθέσιμων πόρων.

Συντονιστές της δεύτερης συνεδρίας ήταν οι Β. Φωτόπουλος, Διευθυντής ΨΝΑ Δρομοκαΐτειο, και Π. Φίτσιου, μέλος του Φόρουμ.

Ενότητα Γ’: Tα οικονομικά της ψυχικής υγείας: χρηματοδότηση, κοστολόγηση και χρηστή διαχείριση των πόρων. Προς ένα βιώσιμο σύστημα ψυχικής υγείας στη χώρα: διαδικασία παρακολούθησης και αξιολόγησης.

Οι F. Amaddeo, Αναπληρωτής Καθηγητής Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Βερόνας, Β. Grove, ειδικός σύμβουλος στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την Ψυχική Υγεία, C. Magro, Αντιπρόεδρος της EUFAMI, C. Huitink, μέλος του ΔΣ της Παγκόσμιας Πρωτοβουλίας για την Ψυχιατρική, και M. Carpay, μέλος του ΔΣ του Ιδρύματος Ασκληπιού, ανέλυσαν την ορθή διαχείριση των πόρων και τη συμβολή της παρακολούθησης και αξιολόγησης προς ένα βιώσιμο και ολοκληρωμένο σύστημα ψυχικής υγείας. Μίλησαν για την ανάγκη να ενισχυθούν οι σύλλογοι των ληπτών και να αποκτήσουν θέση συνομιλητή στις εξελίξεις, καθώς όπως τόνισε ο Huitink όλα πρέπει να γίνονται για τους λήπτες με τους λήπτες και όχι χωρίς τη συμμετοχή τους στις αποφάσεις. Άλλος ένας τομέας που, όπως όλοι οι ομιλητές τόνισαν, έχει μείνει πίσω και με ευθύνη των ίδιων αλλά με μεγαλύτερη ευθύνη των επαγγελματιών ψυχικής υγείας και της πολιτικής ηγεσίας, που για τόσα χρόνια λειτουργούσαν εκ μέρους των ληπτών, κρατώντας τους λήπτες δέσμιους των δικών τους προτεραιοτήτων και φιλοδοξιών.

Συντονιστές της τρίτης συνεδρίας ήταν η Μ. Λαζαρίδου, μέλος του Φόρουμ και ο Ν. Χρυσόγελος.



Συμπεράσματα της Ημερίδας:

Τα συμπεράσματα που προέκυψαν από τις εισηγήσεις, αλλά και τη συζήτηση που ακολούθησε με το κοινό, θα μπορούσαν να συνοψιστούν ακολούθως:

1.       Η ψυχική υγεία δεν είναι αμιγώς ιατρικό θέμα, αλλά και κοινωνικό, ανθρωπιστικό και πολιτικό και υπό αυτή την έννοια μας αφορά όλους,
2.       Κατά τη διαμόρφωση και παροχή των υπηρεσιών ψυχικής υγείας θα πρέπει να προτάσσεται και να διασφαλίζεται ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με προεξάρχον το δικαίωμα στη ζωή,
3.       Πέρα από την ανάγκη βελτίωσης του νομοθετικού πλαισίου, χρειάζεται μία “από κάτω προς τα πάνω” προσέγγιση για την ολοκλήρωση του συστήματος ψυχικής υγείας,
4.       Παρά τις εγγενείς αδυναμίες του συστήματος που επιδεινώνονται λόγω της κρίσης, μπορεί να προωθηθεί η ψυχιατρική μεταρρύθμιση μέσω της αύξησης της αποδοτικότητας των διαθέσιμων πόρων,
5.       Η διαδικασία της κοινωνικής ένταξης των ληπτών είναι εξέχουσας σημασίας,
6.       Χρειάζεται η οικοδόμηση ευρύτερων εθνικών αλλά και ευρωπαϊκών συμμαχιών,
7.       Χρειάζεται να θέσουμε ενδιάμεσους στόχους,
8.       Απαιτούνται στοχευμένες δράσεις,
9.       Η παρακολούθηση και αξιολόγηση των διαδικασιών είναι ιδιαιτέρως σημαντική για την αποτελεσματικότητα του συστήματος. Παρόλα αυτά, μέχρι και αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει σύστημα αξιολόγησης και παρακολούθησης,
10.   Απαιτείται η ανάληψη διεθνών δράσεων, με στόχο τη διεθνοποίηση του προβλήματος,
11.   Διαπιστώθηκε η έλλειψη αντιπροσωπευτικής πολιτικής εκπροσώπησης στην Ημερίδα,
12.   Η ολοκλήρωση του συστήματος ψυχικής υγείας θα πρέπει να τεθεί υψηλά στην πολιτική ατζέντα,
13.   Αποσπάστηκε η δέσμευση να δοθεί συνέχεια στην Ημερίδα, αλλά επί συγκεκριμένης βάσης.

Άλλες παρεμβάσεις στην Ημερίδα:

Ο Μιχάλης Τρεμόπουλος, Συντονιστής της Εκτελεστικής Γραμματείας των Οικολόγων Πράσινων, χαιρέτισε την πρωτοβουλία και ανέδειξε τη συσχέτιση μεταξύ της έλλειψης ανοχής στην διαφορετικότητα και της αύξησης των φασιστικών φαινομένων στην ελληνική κοινωνία με αποκορύφωμα τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα. Τόσο οι Νίκος Χρυσόγελος και Μιχάλης Τρεμόπουλος, όσο και οι άλλοι εκπρόσωποι των Οικολόγων Πράσινων που συμμετείχαν στην Ημερίδα, εξέφρασαν την έντονη ανησυχία τους για την αύξηση των ρατσιστικών και φασιστικών φαινομένων που εκδηλώνονται με πολλές και διαφορετικές μορφές.
Δείτε τον χαιρετισμό του Μιχάλη Τρεμόπουλου εδώ

Τα συμπεράσματα και όλες οι εισηγήσεις και παρεμβάσεις στην Ημερίδα

Δείτε τα συμπεράσματα της Ημερίδας: μέρος πρώτο εδώ, μέρος δεύτερο εδώ

Εισηγήσεις πρώτης ενότητας:
Α. Αγγελή εδώ
Α. Αλεξανδρόπουλος εδώ
Μ. Κανελλή εδώ
Α. Τσαμίτας εδώ
Ε. Φυτράκης, πρώτο μέρος εδώ, δεύτερο μέρος εδώ
Ν. Γαρώνη εδώ
Μ. Σούμπαση εδώ
Φ. Μπίμπασης εδώ

Εισηγήσεις δεύτερης ενότητας:
Β. Jacob εδώ
P. Delespaul μέρος πρώτο εδώ, δεύτερο μέρος εδώ
Μ. Morris πρώτο μέρος εδώ, δεύτερο μέρος εδώ
Α. Barbato μέρος πρώτο εδώ, μέρος δεύτερο εδώ
J. Pfeiffer πρώτο μέρος εδώ, δεύτερο μέρος εδώ

Εισηγήσεις τρίτης ενότητας:
F. Amaddeo πρώτο μέρος εδώ, δεύτερο μέρος εδώ
Β. Grove εδώ
C. Magro πρώτο μέρος εδώ, δεύτερο μέρος εδώ
C. Huitink πρώτο μέρος εδώ, δεύτερο μέρος εδώ

Μπορείτε, επίσης, να δείτε φωτογραφίες από την Ημερίδα εδώ