Δευτέρα 24 Δεκεμβρίου 2018

Καθηλώσεις - Η χρόνια "διαταραχή" της ψυχιατρικής


Η χρήση φυσικών περιοριστικών μέτρων σε ασθενείς ψυχιατρικών νοσοκομείων αποτελεί παραβίαση του θεμελιώδους δικαιώματος της ελευθερίας του ατόμου. Το θεμελιώδες αυτό δικαίωμα, σε συνδυασμό με την αρχή της αναλογικότητας (άρθρο 25 παρ. 1 εδ. δ’ Συντ.), δημιουργεί αυστηρές απαιτήσεις όσον αφορά την αιτιολόγηση τέτοιων παρεμβάσεων και για την εφαρμογή τους θα πρέπει να υπάρχουν νομοθετικές ρυθμίσεις, με αρκετά συγκεκριμένη νομική βάση, και να πληρούν τις σχετικές ουσιαστικές και διαδικαστικές απαιτήσεις.
Είναι γεγονός, ότι τέτοιου είδους νομοθετικές διατάξεις, οι οποίες να ρυθμίζουν το ζήτημα της χρήσης των μέτρων περιορισμού (λ.χ. καθηλώσεις και απομόνωση) κατά την ψυχιατρική νοσηλεία, δεν υφίστανται μέχρι σήμερα στη χώρα μας. Ενώ, η οποιαδήποτε σοβαρά επιχειρούμενη προσπάθεια στο να διαμορφωθεί ένα νομοθετικό ρυθμιστικό πλαίσιο, που να διέπει τη χρήση περιοριστικών μέτρων, «σκοντάφτει» στην έλλειψη πόρων και προσωπικού. Όμως, πρωτίστως «σκοντάφτει» στη διαμορφωμένη κουλτούρα και πρακτική, που έχει καθιερωθεί στην ψυχιατρική και παραμείνει αμετάβλητη, επιβάλλοντας ενός ορισμένου τύπου σχέση με τον ψυχικά πάσχοντα.
Η ψυχιατρική, μάλιστα, χαρακτηρίζει το εφαρμοζόμενο στους ψυχικά πάσχοντες περιοριστικό μέτρο της καθήλωσης, που προφανώς προσβάλλει βάναυσα την προσωπική τους ελευθερία και αξιοπρέπεια ενώ παράλληλα προκαλεί βλάβη στην ψυχοσωματική τους υγεία με κίνδυνο ζωής, ως «ιατρική πράξη».

Πρόσφατα το Υπουργείο Υγείας (Υ.Υ.) είχε την ευκαιρία να διαμορφώσει νομοθετικά το πλαίσιο εφαρμογής των περιοριστικών μέτρων κατά την ψυχιατρική νοσηλεία, έστω με την έκδοση Υπουργικής Απόφασης.  Συγκεκριμένα, η ευκαιρία δόθηκε με το αίτημα που έθεσε στις προκαταρκτικές παρατηρήσεις της η αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας CPT (EΠΒ) προς το Υ.Υ. "να ενημερωθεί για τα μέτρα που έχουν ληφθεί για την διερεύνηση και τη βελτίωση της κατάστασης" που επικρατεί στις ψυχιατρικές μονάδες[1].
Ωστόσο το Υ.Υ., αντί να αδράξει την ευκαιρία και, σε απάντηση του ανωτέρω αιτήματος της Επιτροπής EΠΒ,  να ρυθμίσει νομοθετικά το πλαίσιο εφαρμογής των περιοριστικών μέτρων, επιλύοντας ταυτόχρονα ένα μακροχρόνιο πρόβλημα στο χώρο της ψυχικής υγείας, περιορίστηκε -μη τολμώντας- να εκδώσει το, άνευ δέσμευσης ή συνέπειας πλημμελούς εφαρμογής του, υπ’ αριθμ. πρωτ. οικ.43798/7-06-2018 έγγραφο του Γ.Γ. του Υ.Υ. με θέμα: «Πλαίσιο καταγραφής και παρακολούθησης της κατ’ εξαίρεση χρήσης μέτρων περιορισμού κατά την ψυχιατρική νοσηλεία»[2], το οποίο διένειμε στις Υγειονομικές Περιφέρειες (ΥΠΕ) για την περαιτέρω κοινοποίησή του προς τα Ψυχιατρικά Νοσοκομεία και τα Ψυχιατρικά Τμήματα των Γενικών Νοσοκομείων. 
Το  εν λόγω έγγραφο του Γ.Γ. του Υ.Υ. αναφέρει καταλεπτώς τα ακόλουθα:

«[…] Παρακαλούμε να προβείτε στα παρακάτω μέτρα για την εφαρμογή των διαδικασιών πλήρους καταγραφής και παρακολούθησης των μέτρων περιορισμού των ασθενών κατά την ψυχιατρική νοσηλεία.
Α. Κάθε περίπτωση χρήσης μέτρου περιορισμού ασθενούς καταγράφεται σε συγκεκριμένο αρχείο (βλ. υπόμνημα 2), καθώς και στον ατομικό φάκελο του ασθενούς.
Η καταχώριση περιλαμβάνει τον ακριβή χρόνο έναρξης και λήξης του μέτρου, το ονοματεπώνυμο του ιατρού που έδωσε την εντολή για την έναρξη και τη λήξη του, τη σαφή και ειδική αιτιολόγηση του μέτρου, καθώς και απολογισμό τυχόν τραυματισμών που υπέστησαν ο ασθενής ή/και το προσωπικό κατά την εφαρμογή του μέτρου, τις τεχνικές αποκλιμάκωσης που εφαρμόστηκαν και απέτυχαν, καθώς και το ονοματεπώνυμο του υπευθύνου βάρδιας, που συμπλήρωσε τον πίνακα καταγραφής.
Β. Οι μονάδες ψυχικής υγείας υποβάλλουν τα ανωτέρω αρχεία στο Γραφείο Προστασίας Δικαιωμάτων Ληπτών Υπηρεσιών Υγείας και στο Διοικητή του Νοσοκομείου, προς επεξεργασία και εξαγωγή ποσοτικών δεικτών αναφορικά με τη χρήση μέτρων περιορισμού, τηρώντας τους κανόνες προστασίας ειδικών δεδομένων (ευαίσθητων) σύμφωνα με τον Νέο Κανονισμό Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων.
Οι ποσοτικοί δείκτες αφορούν τα κάτωθι δεδομένα:
-αριθμός επεισοδίων χρήσης μέτρων περιορισμού (καθηλώσεις) ανά μήνα και ανά έτος,
-αριθμός επεισοδίων χρήσης μέτρου απομόνωσης ανά μήνα και ανά έτος,
-αριθμός ασθενών που υπεβλήθησαν σε μέτρο περιορισμού (καθήλωση) προς το συνολικό αριθμό των ακούσια νοσηλευθέντων ανά μήνα και ανά έτος,
-αριθμός ασθενών που υπεβλήθησαν σε απομόνωση προς το συνολικό αριθμό των ακούσια νοσηλευθέντων, ανά μήνα  και ανά έτος,
-αριθμός επεισοδίων χρήσης μέτρων περιορισμού (καθηλώσεις) που υπερέβησαν τις 12 ώρες ανά 48ωρο, ανά μήνα και ανά έτος,
-αριθμός επεισοδίων χρήσης μέτρου απομόνωσης που υπερέβησαν τις 12 ώρες ανά 48ωρο, ανά μήνα και ανά έτος,
-μέσος όρος και διάμεσος διάρκειας εφαρμογής του περιοριστικού μέτρου (καθηλώσεις),
-μέσος όρος και διάμεσος διάρκειας εφαρμογής του περιοριστικού μέτρου (απομόνωση).
 Γ. Οι ανωτέρω ποσοτικοί δείκτες κοινοποιούνται, με ευθύνη του Διοικητή του Νοσοκομείου:
α) στη Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας του Υπουργείου Υγείας και στον Υπουργό Υγείας.
β) στην Ειδική Επιτροπή Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές του ν. 2716/1999, καθώς και στις Επιτροπές Δικαιωμάτων του ν. 4461/2017, οι οποίες πρόκειται να συσταθούν, οι οποίες προβαίνουν στον εντοπισμό καταχρηστικών πρακτικών και υποβάλλουν σχετικές εκθέσεις.
γ) στο Συνήγορο του Πολίτη, ο οποίος δημοσιεύει σχετική ετήσια έκθεση.

Περιπτώσεις καταχρηστικών πρακτικών αναφορικά με τα μέτρα περιορισμού ασθενών παραπέμπονται στην αρμόδια Εισαγγελία με ευθύνη των Διοικητών των Νοσοκομείων.

Ο ΓΕΝΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
                                                                                ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ».

Η έλλειψη τόλμης του Υ.Υ. στο να επιλύσει το εν λόγω ζήτημα των περιοριστικών μέτρων κατά την ψυχιατρική νοσηλεία αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι, οι ουσιαστικές και διαδικαστικές ρυθμίσεις του πλαισίου εφαρμογής των μέτρων περιορισμού κατά την ψυχιατρική νοσηλεία περιγράφονται σε Υπόμνημα, επισυναπτόμενο στο ως άνω έγγραφο, το οποίο, ομοίως, ουδεμία δέσμευση δημιουργεί στους αποδέκτες του, ούτε τους επιβάλλει συνέπειες στην περίπτωση της πλημμελούς εφαρμογής του.
Το εν λόγω Υπόμνημα αναφέρει επιλέξει:

ΥΠΟΜΝΗΜΑ 1
ΙΙΛΑΙΣΙΟ  ΕΦΑΡΜΟΓΉΣ  ΤΗΣ  ΚΑΤ’ ΕΞΑΙΡΕΣΗ  ΧΡΗΣΗΣ  ΜΕΤΡΩΝ
ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΥ  ΚΑΤΑ  ΤΗΝ  ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ  ΝΟΣΗΛΕΙΑ
Σύμφωνα με το άρθρο 28 παρ. 1 του Συντάγματος «Οι γενικά παραδεγμένοι κανόνες διεθνούς δικαίου, καθώς και οι διεθνείς συμβάσεις, από την επικύρωσή τους με νόμο και τη θέση τους σε ισχύ σύμφωνα με τους όρους καθεμιάς, αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του εσωτερικού ελληνικού δικαίου και υπερισχύουν από κάθε άλλη αντίθετη διάταξη νόμου...». Κατά συνέπεια, κανένα πρόσωπο δεν υποβάλλεται σε βασανιστήρια ή σε σκληρή, απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση ή ποινή (σχετ. 1-7).
Ειδικότερα για τα άτομα που πάσχουν από ψυχικές διαταραχές και νοσηλεύονται σε ψυχιατρικά τμήματα γενικών ή ειδικών νοσοκομείων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και γης Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας (ΕΠΒ) έχει εκπονήσει συστάσεις και πρότυπα αναφορικά με τον περιορισμό και την αυστηρή παρακολούθηση της χρήσης μέτρων ελάχιστου περιορισμού κατά την ψυχιατρική νοσηλεία τους, και θέσει τις ασφαλιστικές δικλείδες του πλαισίου εφαρμογής αυτών σε εξαιρετικές περιπτώσεις (σχετ. 11-13).
Κατόπιν των ανωτέρω, στο πλαίσιο της τήρησης των διεθνώς αναγνωρισμένων κανόνων προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά την ψυχιατρική νοσηλεία, καθώς και της εναρμόνισης με τις πρόσφατες συστάσεις της ΕΤΙΒ σε συνέχεια επίσκεψής της στη χώρα μας στις 10-19 Απριλίου 2018 (σχετ. 17), επισημαίνονται τα κάτωθι:

ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΜΕΤΡΩΝ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΥ
Οι μονάδες ψυχικής υγείας οφείλουν να παρέχουν ένα θεραπευτικό και ασφαλές πλαίσιο και περιβάλλον, το οποίο προάγει τη βελτίωση της υγείας των ψυχικά ασθενών, με την παροχή φροντίδας η οποία λαμβάνει υπόψη τις ατομικές επιλογές και ανάγκες τους.
Η συμπεριφορά των ψυχικά ασθενών σε καταστάσεις κρίσεις δεν συνδέεται αποκλειστικά με το διαγνωσμένο πρόβλημα ψυχικής υγείας το οποίο αντιμετωπίζουν, αλλά μπορεί να οφείλεται σε ένα ευρύ φάσμα παραγόντων. Η κουλτούρα και το περιβάλλον της μονάδας ψυχικής υγείας στην οποία νοσηλεύεται o ασθενής δύνανται να πυροδοτήσουν βίαιες συμπεριφορές προς τον εαυτό τους ή τρίτους.
Συνεπώς, για την πρόληψη της χρήσης μέτρων περιορισμού, θα πρέπει να επανεξετάζεται ο τρόπος λειτουργίας της μονάδας ψυχικής υγείας. O σεβασμός της προσωπικότητας και αξιοπρέπειας, των αναγκών και ιδιαιτεροτήτων του κάθε ψυχικά ασθενούς κατά τη μεταχείρισή του, και η χρήση DV όπως οι άδειες. η άσκηση σε εξωτερικό χώρο και οι θεραπευτικές δραστηριότητες, δύνανται να αποτρέψουν καταστάσεις κρίσης.

ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΑΠΟΚΛΙΜΑΚΩΣΗΣ
Για την αντιμετώπιση περιστατικών με ταραγμένους ή/και βίαιους ψυχικά ασθενείς, το προσωπικό οφείλει να γνωρίζει και εφαρμόζει τεχνικές αποκλιμάκωσης. Οι υπεύθυνοι της ιατρικής και νοσηλευτικής υπηρεσίας σε κά0ε τμήμα νοσηλείας οφείλουν να εκπαιδεύουν το προσωπικό στη χρήση των τεχνικών αποκλιμάκωσης και να εποπτεύουν την εφαρμογή τους. Τυχόν ανάγκη προσφυγής στη χρήση περιοριστικών μέτρων δεν αναιρεί την εφαρμογή τεχνικών αποκλιμάκωσης.
Η χρήση μέτρων περιορισμού θα πρέπει  να περιορίζεται αυστηρά στις περιπτώσεις εκείνες στις_ οποίες έχουν εξαντληθεί ηπιότεροι τρόποι αντιμετώπισης, όπως οι τεχνικές αποκλιμάκωσης.
Τα ψυχιατρικά νοσηλευτικά τμήματα σε συνεργασία με τις Διοικήσεις τους οφείλουν να προβούν άμεσα σε υλοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων που αφορούν τις τεχνικές αποκλιμάκωσης, κατά προτεραιότητα στα μέλη του προσωπικού που εμπλέκονται στη διαχείριση διεγερτικών ή βίαιων συμπεριφορών ασθενών με την εφαρμογή μέτρων περιορισμού. Τα ανωτέρω εκπαιδευτικά προγράμματα πρέπει να επαναλαμβάνονται σε τακτά χρονικά διαστήματα.

ΜΕΤΡΑ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΥ
Γενικές Αρχές
Η χρήση μέτρων περιορισμού των ασθενών συνιστά αποκλειστικά και μόνο μέτρο ασφάλειας. και όχι θεραπευτικό μέσο.
Η προσφυγή στη χρήση μέτρων περιορισμού του ασθενούς θα πρέπει να γίνεται αποκλειστικά και μόνο κατ' εξαίρεση, και πάντα σύμφωνα με τις αρχές της νομιμότητας, της αναγκαιότητας, της αναλογικότητας, της αρχής του ελάχιστου περιορισμού και της υπευθυνότητας.
Κατά τη χρήση μέτρων περιορισμού θα πρέπει να διασφαλίζεται η προστασία της ζωής, της σωματικής και ψυχικής υγείας και της αξιοπρέπειας του ασθενούς.
Κάθε μονάδα ψυχικής υγείας οφείλει να εφαρμόζει ένα ενιαίο πλαίσιο για τη χρήση μέτρων περιορισμού των ψυχικά ασθενών, με σκοπό την ελάχιστη δυνατή χρήση των εν λόγω μέτρων (σχετ. 8), το οποίο θα ρυθμίζει όλες τις λεπτομέρειες εφαρμογής των περιορισμού (επιτρεπτά μέσα περιορισμού, συνθήκες υπό τις οποίες επιτρέπεται χρήση μέτρων περιορισμού, τρόπος εφαρμογής των μέτρων περιορισμού, απαιτούμενη εποπτεία, ενέργειες μετά τη λήξη του μέτρου περιορισμού, εκπαίδευση προσωπικού, καταγραφή της χρήσης μέτρων περιορισμού, λογοδοσία, διαδικασία υποβολής παραπόνων). Για το σκοπό αυτό οι μονάδες ψυχικής υγείας πρέπει να διαθέτουν Πρωτόκολλο χρήσης μέτρων περιορισμού,
Η Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας του Υπουργείου Υγείας μέχρι τις 30-09-2018 θα αποστείλει υπόδειγμα για το σκοπό αυτό.
Οι μονάδες ψυχικής υγείας οφείλουν να ενημερώνουν τους ασθενείς αναφορικά με το πλαίσιο χρήσης μέτρων περιορισμού.

Αιτιολόγηση της χρήσης μέτρου περιορισμού
Απαγορεύεται η χρήση μέτρου περιορισμού των ψυχικά ασθενών, με τη μορφή του σωματικού περιορισμού, της καθήλωσης, της καταστολής μέσω χορήγησης φαρμακευτικών σκευασμάτων ή της απομόνωσης, εκτός κατ μόνο αν δικαιολογείται για το σκοπό της αποφυγής της άμεσης πρόκλησης τραυματισμού/σοβαρής σωματικής βλάβης του ίδιου του ψυχικά ασθενούς, του προσωπικού ή τρίτων, και μόνο εφόσον η χρήση τεχνικών αποκλιμάκωσης δεν επιφέρει αποτελέσματα.
Απαγορεύεται σε κάθε. περίπτωση η χρήση μέτρων περιορισμού τιμωρητικά.
Η έλλειψη προσωπικού δεν δικαιολογεί την προσφυγή σε μέτρα περιορισμού των ασθενών. Απαγορεύεται σε κάθε περίπτωση η χρήση μέτρων περιορισμού των ασθενών στις Ιδιωτικές Ψυχιατρικές Κλινικές.

Εντολή
Η προσφυγή στη χρήση μέτρων περιορισμού γίνεται μόνο με ρητή εντολή του υπεύθυνου ψυχιάτρου κατόπιν ατομικής αξιολόγησης του ασθενούς. και εφόσον έχουν προηγηθεί και αποτύχει τεχνικές αποκλιμάκωσης της διεγερτικής ή βίαιης συμπεριφοράς.

Εφαρμογή των μέτρων περιορισμού
Η εφαρμογή οποιουδήποτε μέτρου περιορισμού θα πρέπει να γίνεται από κατάλληλα εκπαιδευμένο προσωπικό, με τρόπο που να ελαχιστοποιεί τον κίνδυνο πρόκλησης πόνου ή βλάβης στον ασθενή, και με, γνώμονα την προστασία της αξιοπρέπειάς του. Ο ψυχίατρος που έδωσε. την εντολή για το μέτρο περιορισμού παρίσταται και επιβλέπει την εφαρμογή του. Σε περίπτωση σωματικού περιορισμού του ασθενούς, το εμπλεκόμενο προσωπικό θα πρέπει να είναι κατάλληλα εκπαιδευμένο σε τεχνικές που ελαχιστοποιούν τον κίνδυνο τραυματισμού.
Σε. περίπτωση καθήλωσης του ασθενούς, απαγορεύεται η χρήση σεντονιών, χειροπεδών, αλυσίδων κ.λπ. Επιτρέπεται αποκλειστικά και μόνο η χρήση κατάλληλων μέσων (κατά προτίμηση, εσωτερικά ενισχυμένων υφασμάτινων ιμάντων) τα οποία ελαχιστοποιούν τον κίνδυνο πρόκλησης πόνου η/και σωματικής βλάβης στον ασθενή. Το μέτρο περιορισμού δεν επιτρέπεται να εμποδίζει τις ζωτικές λειτουργίες του ασθενούς, όπως η αναπνοή, η πίεση, η δυνατότητα επικοινωνίας. Ο καθηλωμένος ασθενής θα πρέπει να είναι κανονικά ενδεδυμένος, και ικανός, στο μέτρο του εφικτού, να τραφεί και να ικανοποιήσει αυτόνομα τις φυσικές του ανάγκες. Για την προστασία της αξιοπρέπειάς του, ο ασθενής δεν πρέπει να υποβάλλεται ή να παραμένει σε καθήλωση παρουσία άλλων ασθενών, εκτός εάν το ζητήσει ρητά ο ίδιος.
Σε περίπτωση καταστολής μέσω χορήγησης φαρμακευτικών σκευασμάτων, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη o κίνδυνος παρενεργειών, Ιδίως όταν η χρήση φαρμακευτικών σκευασμάτων συνδυάζεται με καθήλωση ή απομόνωση του ασθενούς.
Απομόνωση του ασθενούς επιτρέπεται μόνο σε κατάλληλα διαμορφωμένο χώρο, ο οποίος διασφαλίζει την ασφάλεια και ηρεμία του ασθενούς.
Το μέτρο της καθήλωσης (μηχανικής ή χημικής) του ασθενούς δικαιολογείται όταν δεν υπάρχει στη μονάδα ψυχικής υγείας κατάλληλα διαμορφωμένο δωμάτιο (ήσυχο δωμάτιο ή χώρος αποκλιμάκωσης).
Στην περίπτωση εφήβων ψυχικά ασθενών, απαγορεύεται η μηχανική καθήλωση. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις επιτρέπεται η απομόνωση εφήβων ψυχικά ασθενών, αποκλειστικά σε κατάλληλα διαμορφωμένο δωμάτιο (ήσυχο δωμάτιο ή χώρο αποκλιμάκωσης) και υπό την προϋπόθεση της συνεχούς παρουσίας του προσωπικού.

Διάρκεια εφαρμογής – Επίβλεψη
Η χρήση μέτρων περιορισμού πρέπει να περιορίζεται στον ελάχιστο απαραίτητο χρόνο για την αντιμετώπιση του περιστατικού και να λήγει αμέσως μόλις εκλείψουν οι λόγοι που οδήγησαν σε αυτή.
Η καθήλωση των ασθενών για διάρκεια ημερών απαγορεύεται σε κάθε περίπτωση και συνιστά απάνθρωπη μεταχείριση.
Οι ασθενείς που υπόκεινται σε οποιοδήποτε εκ των ανωτέρω αναφερόμενων μέτρο περιορισμού πρέπει να βρίσκονται υπό συνεχή επίβλεψη. Η βιντεοσκόπηση ασθενών δεν δύναται να υποκαθιστά την επίβλεψη από προσωπικό.
Όσο διαρκεί ο περιορισμός του ασθενούς νοσηλευτής επισκέπτεται τον ασθενή ανά τριάντα (30) λεπτά και ελέγχει τα ζωτικά σημεία, τη λήψη υγρών, τη διούρηση κ.ο.κ.
Ο ψυχίατρος ο οποίος έδωσε την εντολή για το μέτρο περιορισμού επισκέπτεται ανά μία (l) ώρα τον ασθενή και επανεκτιμά τη σκοπιμότητα της παράτασης του μέτρου.
Σε περίπτωση που ο ψυχίατρος ο οποίος έδωσε την εντολή για το μέτρο περιορισμού κρίνει αναγκαία την παράταση του μέτρου περιορισμού για περισσότερες από δώδεκα (12) ώρες μέσα μέσα σε ένα 48ωρο, η κατάσταση του ασθενούς επανεκτιμάται από _δεύτερο ψυχίατρο της ιδίας μονάδας.
Επανεκτίμηση του ασθενούς από δεύτερο ψυχίατρο του τομέα ψυχικής υγείας: πρέπει να γίνεται επίσης σε περιπτώσεις επαναλαμβανόμενης χρήσης μέτρου περιορισμού, ενώ στις ίδιες περιπτώσεις θα πρέπει να εξετάζεται και το ενδεχόμενο μεταφοράς του ασθενούς σε άλλο (καταλληλότερο) τύπο μονάδας ψυχικής υγείας.
                                   
Συζήτηση μετά τη λήξη του περιορισμού
Η λήξη του μέτρου περιορισμού ακολουθείται από συζήτηση με τον ασθενή αναφορικά με τους λόγους που οδήγησαν στη χρήση του μέτρου, και με σκοπό να απαλυνθεί η τραυματική εμπειρία του ασθενούς και να αποκατασταθεί η σχέση του με τον ψυχίατρο. Στο πλαίσιο της συζήτησης, ο ασθενής σε συνεργασία με το προσωπικό μπορούν να διερευνήσουν εναλλακτικούς τρόπους αντιμετώπισης κρίσεων, με σκοπό την αποφυγή της χρήσης μέτρων περιορισμού στο μέλλον.

Έλεγχος των μέτρων περιορισμού και προστασία των δικαιωμάτων
Η Ειδική Επιτροπή Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές και ο Συνήγορος του Πολίτη διενεργούν ελέγχους για την ορθή εφαρμογή των μέτρων περιορισμού των ψυχικά ασθενών σε νοσηλευτικές μονάδες ψυχικής υγείας, με σκοπό την προστασία των δικαιωμάτων τους, ενώ συμβάλλουν επίσης σε δράσεις ενημέρωσης και προγράμματα εκπαίδευσης του προσωπικού.
Τα Ψυχιατρικά Νοσοκομεία, καθώς και τα Ψυχιατρικά Τμήματα των Γενικών Νοσοκομείων,  στα οποία κοινοποιείται το παρόν έγγραφο, καλούνται να εφαρμόσουν πιστά τα ανωτέρω, και να ενημερώσουν τη Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας του Υπουργείου μέχρι τις 30-09-2018 αναφορικά με το σχεδιασμό υλοποίησης δράσεων ενημέρωσης του προσωπικού τους.».

[1] βλ. Προκαταρκτικές Παρατηρήσεις της CPT: «[...] 7. Ένα από τα πλέον σοβαρά ευρήματα της επίσκεψης αφορά στην ευρέως διαδεδομένη πρακτική της υπερβολικής χρήσης μηχανικών μέσων περιορισμού (καθηλώσεων). Ένας συνδυασμός παραγόντων έχει συμβάλει στη δημιουργία μιας κατάστασης που χρήζει επειγόντως διερεύνησης. Οι εν λόγω παράγοντες περιλαμβάνουν την υποστελέχωση, την έλλειψη κατάλληλης κατάρτισης σχετικά με τη χρήση μέτρων περιορισμού, την έλλειψη αυστηρών κριτηρίων για τη χρήση μέτρων περιορισμού σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα, τις ακατάλληλες μεθόδους περιορισμού και την ανεπαρκή ή εντελώς απούσα καταγραφή της χρήσης μέτρων περιορισμού. Η αντιπροσωπεία διαπίστωσε ότι δεν τηρούνται κατάλληλα μητρώα για τη χρήση μέτρων περιορισμού στις εγκαταστάσεις που επισκέφθηκε. Η αντιπροσωπεία προτρέπει τις ελληνικές αρχές να προβούν σε διερεύνηση της χρήσης μηχανικών μέσων περιορισμού σε όλες τις  ψυχιατρικές εγκαταστάσεις, συμπεριλαμβανομένων και των ιδιωτικών ιδρυμάτων, με σκοπό την εναρμόνιση της πολιτικής και της πρακτικής με τα εξειδικευμένα πρότυπα της CPT. [...]».  
[2] Εδώ μπορείτε να βρείτε το υπ’ αριθμ. πρωτ. οικ.43798/7-06-2018 έγγραφο του Γ.Γ. του Υ.Υ. με θέμα: «Πλαίσιο καταγραφής και παρακολούθησης της κατ’ εξαίρεση χρήσης μέτρων περιορισμού κατά την ψυχιατρική νοσηλεία».