Ακαταλόγιστοι εγκληματίες, θεραπευτικά καταστήματα και δημόσια ψυχιατρικά νοσοκομεία

"Σκοπός μου ήταν και παραμένει να εισάγω έναν νέο τρόπο θεώρησης κι αντιμετώπισης των ατόμων που καλούνται, ή καλούν τους εαυτούς τους, ψυχικά άρρωστους και να τους αποδώσω λοιπόν τα ίδια δικαιώματα και να τους αναθέσω τις ίδιες ευθύνες που έχουν και οι υπόλοιποι ενήλικοι στην κοινωνία μας".

(Νόμος, ελευθερία και ψυχιατρική –Thomas Szasz, 1989)

  Το  ζήτημα  της  θεραπευτικής  φύλαξης  των  ψυχικά  πασχόντων  κρατουμένων στο  Ψ.Ν.Α.

«[…] Στο πόρισμα που αριθμεί 40 σελίδες, ο εισαγγελέας Πρωτοδικών Γ. Πέτρος, κάνει λόγο για ουσιαστικές ευθύνες της Πολιτείας, υποστηρίζοντας πως κακώς κρατούνται οι ακαταλόγιστοι της ποινικής δικαιοσύνης στο Δαφνί. "Υπάρχει εν δυνάμει κίνδυνος για το νοσηλευτικό προσωπικό και για τους τροφίμους" αναφέρει ο εισαγγελικός λειτουργός και προσθέτει πως οι επικίνδυνες αυτές περιπτώσεις θα πρέπει  να νοσηλεύονται σε ειδικά ιδρύματα, απομακρυσμένοι από τους υπόλοιπους ψυχικά ασθενείς" […].» (απόσπασμα από την ειδησεογραφική ιστοσελίδα “Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ” στις 19-10-2016).

Με αφορμή τα δημοσιεύματα στον ηλεκτρονικό τύπο (σημ. “Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ” εδώ και “ΤΟ ΒΗΜΑ” εδώ), σχετικά με την άσκηση ποινικής δίωξης από την Εισαγγελία Πρωτοδικών Αθηνών σε βάρος 14 εργαζομένων στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής (Ψ.Ν.Α.) “ΔΑΦΝΙ” για τον τραγικό θάνατο τριών, πιθανόν καθηλωμένων, ψυχικά πασχόντων, που προήλθε στις 4-09-2015 από πυρκαγιά, την οποία φέρεται να προξένησε ψυχικά ασθενής, ο οποίος νοσηλεύεται στο Ψ.Ν.Α. κατ’ άρθρο 69 ΠΚ λόγω έλλειψης ικανότητας καταλογισμού (άρθρ. 34 ΠΚ) [ακαταλόγιστος εγκληματίας], έρχεται για μία ακόμη φορά στην επικαιρότητα το ζήτημα της νοσηλείας των ακαταλόγιστων εγκληματιών στα δημόσια ψυχιατρικά νοσοκομεία και ειδικότερα στο Ψ.Ν.Α. “ΔΑΦΝΙ”.

Τα δημόσια θεραπευτικά καταστήματα, στα οποία θα φυλάσσονταν ακαταλόγιστοι εγκληματίες του άρθρου 69 ΠΚ, ουδέποτε συστάθηκαν. Το κενό των θεραπευτικών καταστημάτων καλύφθηκε στην πράξη, και όχι νομοθετικά, από τα δημόσια ψυχιατρικά νοσοκομεία.

Στην «τακτική» αυτή που ακολουθήθηκε οικοδομήθηκε το ισχύον σήμερα ασαφές πλαίσιο που διέπει τους εμπλεκόμενους (ακαταλόγιστους, ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό και διοικήσεις).

Ειδικότερα:

1)   Η φύλαξη ακαταλόγιστων εγκληματιών – Τα θεραπευτικά καταστήματα.

Σύμφωνα με το άρθρο 69 ΠΚ «Αν κάποιος, λόγω νοσηρής διατάραξης των πνευματικών λειτουργιών του (άρθρο 34) ή κωφαλαλίας (άρθρο 33 παρ. 1), απαλλάχθηκε από την ποινή ή τη δίωξη για κακούργημα ή πλημμέλημα, για το οποίο ο νόμος απειλεί ποινή ανώτερη από έξι μήνες, το δικαστήριο διατάσσει τη φύλαξή του σε δημόσιο θεραπευτικό κατάστημα εφόσον κρίνει ότι είναι επικίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια.».

2) Τα δημόσια «θεραπευτικά καταστήματα» και, στη συγκεκριμένη περίπτωση, τα «θεραπευτικά καταστήματα για ψυχασθενείς» προβλέπονται στις παραγρ. 1 και 4 του άρθρου 19 του Σωφρονιστικού Κώδικα (ν. 2776/1999), ο οποίος διέπει τη λειτουργία τους, ενώ για τη σύστασή τους απαιτείται, σύμφωνα με το άρθρο 18 του ιδίου νόμου, η έκδοση προεδρικού διατάγματος, το οποίο μέχρι σήμερα δεν έχει εκδοθεί.

Με άλλα λόγια, τα δημόσια «θεραπευτικά καταστήματα», που αναφέρονται στο άρθρο 69 ΠΚ και προβλέπονται στον Σωφρονιστικό Κώδικα (ν. 2776/1999), για τη (θεραπεία και) φύλαξη των ακαταλόγιστων εγκληματιών, από το 1950 μέχρι και σήμερα δεν έχουν συσταθεί και γι’ αυτό δεν υφίστανται.

3)     Ακολουθούμενη «τακτική».

Για να καλυφτεί το κενό των «θεραπευτικών καταστημάτων», καθιερώθηκε όλα αυτά τα χρόνια μέχρι και σήμερα η «τακτική» της εισαγωγής των ανθρώπων αυτών στα δημόσια ψυχιατρικά νοσοκομεία (ΨΝΑ «Δαφνί», ΨΝΑ «Δρομοκαΐτειο», ΨΝΘ).  Η τακτική αυτή δεν ορίστηκε από το νόμο αλλά απλά ακολουθήθηκε στην πράξη.  Γι’ αυτό και η Εισαγγελία Εφετών Αθηνών αναφέρει ότι «[…] ως τοιούτον θεραπευτικόν κατάστημα χρησιμοποιείται συνήθως το Κρατικόν Θεραπευτήριον Ψυχικών Παθήσεων Αθηνών (Δαφνί) […]», χωρίς αναφορά σε ρητή διάταξη νόμου (βλ. ΓνωμΕισαγγΕφετών 18950/1982 ΠοινΧρονΛΒ’, σ. 442).

4)     Προορισμός του Ψ.Ν.Α.

Στο άρθρο 3 του Οργανισμού του Ψ.Ν.Α. (ΥΑ Α3β/οικ. 21447/17.121986, ΦΕΚ Β-38/29.1.1987) ορίζεται ότι:

«Σκοπός του Νοσοκομείου είναι:

α) Η παροχή πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας περίθαλψης στο πλαίσιο των προγραμμάτων της γενικότερης πολιτικής στον τομέα της Ψυχικής Υγείας, ισότιμα για κάθε πολίτη ανεξάρτητα από την οικονομική, κοινωνική και επαγγελματική του κατάσταση, σύμφωνα με τους κανόνες του ΕΣΥ και ειδικότερα: 

1. Η διαφώτιση, πρόληψη και προέκταση της κοινωνικής μέριμνας στον τομέα της Ψυχικής Υγείας και,

2. Η συμβολή στην κοινωνική αποκατάσταση και επαγγελματική επανένταξη των ασθενών, με τη φροντίδα της Κοινωνικής Υπηρεσίας του Νοσοκομείου,

β)  Η ανάπτυξη και προαγωγή της ιατρικής έρευνας.

γ)  Η εφαρμογή προγραμμάτων ειδίκευσης, συνεχούς εκπαίδευσης γιατρών καθώς και εκπαίδευσης και επιμόρφωσης λειτουργών άλλων κλάδων Υγείας».

Σαφώς συνάγεται, λοιπόν, ότι μεταξύ των αναφερομένων στο νόμο σκοπών δεν περιλαμβάνεται η υπό οποιαδήποτε μορφή θεραπευτική φύλαξη ψυχικά πασχόντων εγκληματιών. Δηλαδή, το Ψ.Ν.Α. δεν είναι εκ του νόμου προορισμένο δημόσιο «θεραπευτικό κατάστημα» για την εισαγωγή και φύλαξη ατόμων κατ’ άρθρο 69 ΠΚ.

Παράλληλα, το Ψ.Ν.Α. δεν έχει την ουσιαστική δυνατότητα να υλοποιήσει το μέτρο της θεραπευτικής φύλαξης καθώς αφενός δεν διαθέτει προδιαγραφές ασφαλείας για περιπτώσεις ιδιαίτερης επιθετικότητας και αφετέρου δεν είναι αυστηρά φυλασσόμενο. Το Ψ.Ν.Α. είναι νοσοκομείο ψυχιατρικής φροντίδας και όχι φυλακή, ώστε να δίνει προτεραιότητα στην φύλαξη.

Αποτέλεσμα της προαναφερόμενης «τακτικής» -ενόσω δεν υφίσταται στα δημόσια ψυχιατρικά νοσοκομεία ειδικό τμήμα για τους ακαταλόγιστους του άρθρου 69 ΠΚ-, είναι τα άτομα αυτά να νοσηλεύονται στα Ψυχιατρικά Τμήματα Εισαγωγών μαζί με όλους τους άλλους ασθενείς, χρόνιους, εκούσιους και ακούσιους νοσηλευόμενους.

Στην ανωτέρω ακολουθούμενη «τακτική» έχει αναφερθεί και ο Συνήγορος του Πολίτη επισημαίνοντας ότι: «[…] Αποτελεί νομικό παράδοξο να ανατίθεται στις ψυχιατρικές μονάδες, που, κατά κύριο λόγο, λειτουργούν πλέον βάσει των αρχών της αποασυλοποίησης, η φύλαξη ακαταλόγιστων «εγκληματιών» και να συστήνεται στο νοσηλευτικό προσωπικό να αποφεύγεται η καθήλωση ατόμων για τα οποία θα τους αποδοθούν ενδεχομένως ευθύνες για συνέργεια σε τυχόν απόδραση «κρατουμένου» […]» (ΣτΠ, Πόρισμα Αναφοράς, 31-10-2005).

5)   Αρμοδιότητα του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού του Ψ.Ν.Α.

Από την Εισαγγελία του Αρείου Πάγου έχει γίνει δεκτό ότι, «Το ιατρικόν και νοσηλευτικόν προσωπικόν των θεραπευτηρίων αυτών έχει αρμοδιότητα μόνον δια την θεραπείαν και νοσηλείαν των προαναφερθέντων ατόμων και όχι δια την φύλαξιν αυτών. Το έργον της φυλάξεως τούτων ανήκει εις την αρμοδιότητα του Υπουργείου Δικαιοσύνης, συμφώνως προς την κατ' αναλογίαν εφαρμοζομένην διάταξιν του άρθρου 18 παρ. 1 εδ. γ' του προαναφερθέντος ν. 2776/1999 και το φυλακτικόν προσωπικόν διορίζεται κατόπιν αποφάσεως του Υπουργού Δικαιοσύνης […]» (Γνωμ. Εισαγγ. ΑΠ Α. Ζυγούρα 8/2007 Ποιν. Δικ. 2007, σ. 1146 και ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).

Συνεπώς, το ΨΝΑ και το προσωπικό του δεν έχουν αρμοδιότητα για τη φύλαξη των ψυχικά πασχόντων κρατουμένων, η οποία ανήκει αποκλειστικά στο Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων χωρίς μέχρι τώρα η ευθύνη αυτή να έχει αναληφθεί. 

6) Θεραπευτικές άδειες – Διαβίωση ακαταλόγιστων σε Ξενώνες.

Όπως προαναφέρθηκε ο Σωφρονιστικός Κώδικας (ν. 2776/1999) διέπει τη λειτουργία των «θεραπευτικών καταστημάτων για ψυχασθενείς» και όχι των δημόσιων ψυχιατρικών νοσοκομείων.

Εν τούτοις, οι εκάστοτε διοικήσεις του Ψ.Ν.Α. εφαρμόζουν επιλεκτικές διατάξεις του Σωφρονιστικού Κώδικα στους νοσηλευόμενους κατ΄άρθρο 69 ΠΚ. Συγκεκριμένα εφαρμόζουν τις διατάξεις της παραγρ. 3, του άρθρου 54 του ν. 2776/1999, με την οποία, από την εφαρμογή των ρυθμίσεων περί αδειών των κρατουμένων, εξαιρούνται οι κρατούμενοι στους οποίους έχει επιβληθεί μέτρο ασφαλείας, κατ’ άρθρον 69 Π.Κ. Ενδεικτικά, στο υπ’ αριθμ. Πρωτ. 24376/2014 απαντητικό έγγραφο του Ψ.Ν.Α. αναφέρεται καταλεπτώς: «[…] σας γνωρίζουμε ότι το Νοσοκομείο μας κατά πάγια αρχή του και κατ΄εφαρμογή των διατάξεων της παρ. 3 του άρθρου 54 του ν. 2776/99 (σημ. αφορά τον Σωφρονιστικό Κώδικα) δεν χορηγεί άδεια στους έγκλειστους με τις διατάξεις του άρθρου 69 του ποινικού κώδικα […]», εκθέτοντας τους διευθυντές των ψυχιατρικών τμημάτων, που χορηγούν τις απαραίτητες θεραπευτικές άδειες με προσωπική τους ευθύνη, σε ποινικές διώξεις για παράβαση καθήκοντος.

Παράλληλα, οι ίδιες διοικήσεις του Ψ.Ν.Α. εγκρίνουν τη μετεγκατάσταση των ακαταλόγιστων ατόμων σε ανοιχτές στεγαστικές δομές (λ.χ. Ξενώνες). Σήμερα είκοσι (20) περίπου ακαταλόγιστοι φιλοξενούνται σε Ξενώνες, όπως αναφέρεται στην από 22-09-2015 Έκθεση της Ειδικής Επιτροπής: «[…] πρόκειται για 91 άτομα [ακαταλόγιστοι], τα 3/5 των οποίων βρίσκονται στα τμήματα οξέων, το 1/5 σε τμήματα χρονίων και το υπόλοιπο 1/5 σε στεγαστικές δομές […]». (βλ. εδώ την από 22-09-2015 Ειδικής Επιτροπής για το Ψ.Ν.Α.).

7) Για να αντιμετωπισθεί ανθρωποκεντρικά το καθεστώς που διέπει τους ψυχικά πάσχοντες εγκληματίες απαιτείται συνολική αναμόρφωση του σχετικού θεσμικού πλαισίου με τολμηρές αποφάσεις, που θάχουν γνώμονα τα ανθρώπινα δικαιώματα, ιδίως το σεβασμό της ανθρώπινης ζωής, της αξιοπρέπειας και το δικαίωμα στη θεραπεία. Συγκεκριμένα, απαιτείται η αναθεώρηση από τον ΠΚ του όρου «ακαταλόγιστος» και η διεύρυνση του «μερικού καταλογισμού» για όλους τους ψυχασθενείς εγκληματίες, με προτεραιότητα στη θεραπεία και τη θεραπευτική εξομοίωση των ψυχικά πασχόντων κρατουμένων με τους υπόλοιπους ψυχικά ασθενείς, η δημόσια (επ’ ακροατηρίω) δίκη, η επιβολή του μέτρου της θεραπευτικής φύλαξης και της μειωμένης (αλλά ορισμένης διάρκειας) ποινής και, ακολούθως, μετά την αποθεραπεία, η έκτιση εναλλακτικής ποινής λ.χ. προσφέροντας κοινωνική εργασία. Αναμόρφωση, δηλαδή, που θα αποσκοπεί στην ισότιμη αντιμετώπιση των ψυχικά πασχόντων με τους υπόλοιπους ενήλικες καθώς και στην κοινωνική τους επανένταξη.

Ήδη στο Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχει συσταθεί νομοπαρασκευαστική επιτροπή για την αναμόρφωση του νομικού πλαισίου που διέπει τους εγκληματίες ψυχικά πάσχοντες. Πόσο θα τολμήσει;



________________________

Βιβλιογραφία: 

Ευτ. Φυτράκης, Ψυχιατρική κράτηση: «Μια φυλακή, χωρίς ποινή και δικαστή!», 2016, Τιμ. Τόμ. Χρ.  Αργυρόπουλου, Νομική Βιβλιοθήκη, 

Καραμάνος Ιωάννης, Θεοχάρης Μενέλαος, Δημακουλέα Μαρία-Ελένη, Φλώρου Νικολέτα, Δεδεγκίκα Σοφία, Μεγαλοοικονόμου Θεόδωρος, «Το ακαταλόγιστο, η επικινδυνότητα και το  Δικαστικό Ψυχιατρείο, Ένας φαύλος κύκλος που παράγει αντί να απαντά στο πρόβλημα», παρουσιάστηκε στο 2^ο Πανελλήνιο Συνέδριο της Ελληνικής Ψυχιατροδικαστικής Εταιρείας, στην Αθήνα, 11-14 Δεκεμβρίου 2014,

Ευτ. Φυτράκης, Χορηγείται άδεια σε ακαταλόγιστο, κατ’ άρθρο 69 ΠΚ, ψυχικά ασθενή, «Ατη» τχ.7 (1-8/2014), σ. 10 επ.

Φωτεινή Τσαλίκογλου, «Ο μύθος του επικίνδυνου ψυχασθενή». Εκδ. Παπαζήση, 1987.