Προκαταρκτικές παρατηρήσεις της CPT (ΕΠΒ) για τις ψυχιατρικές μονάδες που επισκέφθηκε στην Ελλάδα

Κατά το χρονικό διάστημα από 10/4 μέχρι 19/4/2018 πραγματοποιήθηκε στην Ελλάδα επίσκεψη αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας CPT (EΠΒ), αποτελούμενη από τους Georg Høyer (επικεφαλής της αντιπροσωπείας), Alan Mitchell, Jari Pirjola, Ilvija Pūce, Olivera Vulić, υποστηριζόμενοι από τους Caterina Bolognese και Sebastian Rietz, μέλη της Γραμματείας της CPT και τον Andres Lehtmets, επικεφαλής του Κέντρου Ψυχιατρικής στο Κεντρικό Νοσοκομείο του Δυτικού Ταλίν της Εσθονίας. Συγκεκριμένα, η αντιπροσωπεία της CPT επισκέφθηκε: α) Το ΨΝΑ «Δρομοκαΐτειο», β)  τον Ψυχιατρικό Τομέα του ΓΝΑ «Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ», γ) τον Ψυχιατρικό Τομέα του ΓΝΑ «ΓΕΝΝΗΜΑΤΑΣ», δ) τον Ψυχιατρικό Τομέα του ΓΝΝΘΑ «ΣΩΤΗΡΙΑ», ε) την ιδιωτική ψυχιατρική κλινική Θεραπευτήριο «ΑΘΗΝΑ» και, στ) το Ψυχιατρείο Κρατουμένων Κορυδαλλού. Στις προκαταρκτικές παρατηρήσεις των Georg Høyer και Jari Pirjola, σχετικά με τα ψυχιατρικά Τμήματα -που εδώ μας ενδιαφέρουν, επισημαίνονται ενδεικτικά, η στοργική στάση του προσωπικού προς τους ασθενείς και η χαλαρή ατμόσφαιρα, ειδικά στις εγκαταστάσεις που οι ασθενείς απολαμβάνουν λιγότερο περιορισμένο περιβάλλον, αν και η αντιπροσωπεία, όπως συμπληρώνει αμέσως πιο κάτω στις παρατηρήσεις, δέχθηκε μεμονωμένα παράπονα από ασθενείς για λεκτική κακοποίηση και απρεπή συμπεριφορά του προσωπικού. Ωστόσο στις παρατηρήσεις επισημαίνονται, επίσης, τα σοβαρά ευρήματα υπερβολικής χρήσης μηχανικών μέσων περιορισμού (καθηλώσεων), οι ακατάλληλες μέθοδοι περιορισμού, χωρίς καταγραφή τους και χωρίς να τηρούνται τα κατάλληλα μητρώα χρήσης μέτρων περιορισμού. Επισημαίνεται, ακόμη, ο συνωστισμός των ασθενών στα Γενικά Νοσοκομεία και, ιδίως, περιγράφεται η απαράδεκτη κατάσταση που επικρατεί στο Ψυχιατρικό Τμήμα του ΓΝΑ "ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ". Γίνεται και πάλι αναφορά στον απαράδεκτο τρόπο μεταφοράς των ασθενών από την αστυνομία με χειροπέδες και περιπολικά, ενώ επισημαίνεται πως θα πρέπει η μεταφορά να γίνεται, κατά κύριο λόγο, από προσωπικό υγειονομικής περίθαλψης. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται, τέλος, στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Κρατουμένων Κορυδαλλού και στα λεγόμενα "μπλέ" ή προστατευτικά υπόγεια κελιά, ενώ προτρέπει τις ελληνικές αρχές να τερματίσουν άμεσα την πρακτική αυτή.  Ειδικότερα, το απόσπασμα των προκαταρκτικών παρατηρήσεων των Georg Høyer και Jari Pirjola σχετικά με τις ψυχιατρικές εγκαταστάσεις, σε ελληνική μετάφραση, είναι το ακόλουθο: "[...] Ψυχιατρικές εγκαταστάσεις 5. Η αντιπροσωπεία σημειώνει ως θετικό ότι, στις περισσότερες εγκαταστάσεις τις οποίες επισκέφθηκε, οι ασθενείς εκφράστηκαν με καλά λόγια για το προσωπικό, και ότι δεν αναφέρθηκε σχεδόν κανένας ισχυρισμός περί κακομεταχείρισης των ασθενών από το προσωπικό. Γενικότερα, η αντιπροσωπεία παρατήρησε μια στοργική στάση προς τους ασθενείς και μια χαλαρή ατμόσφαιρα, ειδικά στις εγκαταστάσεις εκείνες στις οποίες οι ασθενείς απολαμβάνουν γενικά ένα λιγότερο περιορισμένο περιβάλλον. Ωστόσο, η αντιπροσωπεία δέχτηκε κάποιους μεμονωμένους ισχυρισμούς για λεκτική κακοποίηση και απρεπή συμπεριφορά του προσωπικού. Θα πρέπει να δοθεί ένα σαφές μήνυμα στο προσωπικό ότι μια τέτοια συμπεριφορά είναι απαράδεκτη. 6. Οι περισσότερες από τις εγκαταστάσεις, τις οποίες επισκέφθηκε η αντιπροσωπεία αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα υποστελέχωσης. Το επίπεδο κινητοποίησης και η στοργική στάση που επέδειξε κατά τη διάρκεια της επίσκεψης το προσωπικό, δεδομένης της πίεσης υπό την οποία βρίσκεται, είναι εντυπωσιακά. Στο παρόν πλαίσιο λιτότητας, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στη διαχείριση των πόρων: βασικές υπηρεσίες, όπως η φροντίδα των ευάλωτων ασθενών, δεν δύνανται να παρασχεθούν σωστά δεδομένης της σημερινής υποστελέχωσης. 7.  Ένα από τα πλέον σοβαρά ευρήματα της επίσκεψης αφορά στην ευρέως διαδεδομένη πρακτική της  υπερβολικής χρήσης μηχανικών μέσων περιορισμού (καθηλώσεων). Ένας συνδυασμός παραγόντων έχει συμβάλει στη δημιουργία μιας κατάστασης που χρήζει επειγόντως διερεύνησης. Οι εν λόγω παράγοντες περιλαμβάνουν την υποστελέχωση, την έλλειψη κατάλληλης κατάρτισης σχετικά με τη χρήση μέτρων περιορισμού, την έλλειψη αυστηρών κριτηρίων για τη χρήση μέτρων περιορισμού σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα, τις ακατάλληλες μεθόδους περιορισμού και την ανεπαρκή ή εντελώς απούσα καταγραφή της χρήσης μέτρων περιορισμού. Η αντιπροσωπεία διαπίστωσε ότι δεν τηρούνται κατάλληλα μητρώα για τη χρήση μέτρων περιορισμού στις εγκαταστάσεις που επισκέφθηκε . Η αντιπροσωπεία προτρέπει τις ελληνικές αρχές να προβούν σε διερεύνηση της χρήσης μηχανικών μέσων περιορισμού σε όλες τις  ψυχιατρικές εγκαταστάσεις, συμπεριλαμβανομένων και των ιδιωτικών ιδρυμάτων, με σκοπό την εναρμόνιση της πολιτικής και της πρακτικής με τα εξειδικευμένα πρότυπα της CPT. Η αντιπροσωπεία θα ήθελε να ενημερωθεί για τα μέτρα που έχουν ληφθεί για την διερεύνηση και τη βελτίωση της κατάστασης. 8. Οποιαδήποτε επανεξέταση της πολιτικής και της πρακτικής σχετικά με τη χρήση μέτρων περιορισμού δεν θα πρέπει να γίνει εις βάρος των συνθηκών ανοιχτού καθεστώτος, οι οποίες είναι μία από τις θετικότερες πτυχές της κατάστασης που παρατηρείται σε αρκετές εγκαταστάσεις τις οποίες επισκέφθηκε η αντιπροσωπεία, ιδίως στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Δρομοκαΐτειο και στην Ψυχιατρική Μονάδα του Γενικού Νοσοκομείου «Σωτηρία». Αντιθέτως, η απουσία υπαίθριας άσκησης για τους ασθενείς που βρίσκονται στην Ψυχιατρική Μονάδα του Γενικού Νοσοκομείου «Ευαγγελισμός», μερικοί από τους οποίους βρίσκονται εκεί για μήνες ή ακόμη και χρόνια, είναι απαράδεκτη. Η αντιπροσωπεία ζητά να διορθωθεί κατεπειγόντως η εν λόγω κατάσταση. 9. Όσον αφορά στις υλικές συνθήκες, ο συνωστισμός  στο σύνολο των τριών ψυχιατρικών μονάδων Γενικών Νοσοκομείων που επισκέφθηκε η αντιπροσωπεία είχε ως αποτέλεσμα τη συστηματική τοποθέτηση κρεβατιών ασθενών στο διάδρομο για παρατεταμένες περιόδους. Συγκεκριμένα, στην Ψυχιατρική Μονάδα του Ευαγγελισμού ορισμένοι  κατάκοιτοι και/ή υπό περιορισμό ασθενείς βρίσκονται στο διάδρομο, κάποιοι από αυτούς με πάνες, οι οποίες αλλάζονται από το προσωπικό σε κοινή θέα. Αυτή η απαράδεκτη κατάσταση πρέπει να αντιμετωπιστεί επειγόντως. Η αντιπροσωπεία επικαλείται το άρθρο 8, παράγραφος 5 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την Πρόληψη της Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας (η Σύμβαση) και καλεί τις ελληνικές αρχές να σταματήσουν άμεσα την πρακτική της τοποθέτησης  ανθρώπων που χρήζουν εντατικής φροντίδας και επίβλεψης στους διαδρόμους στην Ψυχιατρική Μονάδα του Γενικού Νοσοκομείου «Ευαγγελισμός». Οι ασθενείς που χρήζουν περιορισμού ή χρειάζονται βοήθεια σχετικά με τις ανάγκες τους στην υγιεινή θα πρέπει να φροντίζονται σε νοσοκομειακούς θαλάμους, υπό στενή παρακολούθηση από το προσωπικό, και υπό συνθήκες οι οποίες σέβονται την ιδιωτικότητα και την αξιοπρέπειά τους. 10. Οι μεταφορές προσώπων από την αστυνομία σε ίδρυμα για ψυχιατρική αξιολόγηση παραμένουν ένα πρόβλημα, το οποίο έχει ήδη επισημανθεί από την Επιτροπή στο παρελθόν. Η αστυνομία δεν θα  πρέπει να αποτελεί τη βασική επιλογή για τη μεταφορά τέτοιων περιπτώσεων. Τα άτομα με ανάγκες υγειονομικής περίθαλψης πρέπει, κατά κύριο λόγο, να μεταφέρονται από προσωπικό υγειονομικής περίθαλψης. Όπως επιβεβαιώνεται από συνεντεύξεις με ασθενείς,  με το προσωπικό υγειονομικής περίθαλψης αλλά και με τους ίδιους τους αστυνομικούς, η αστυνομία δεν είναι η κατάλληλη υπηρεσία για τη διεξαγωγή τέτοιων μεταφορών.  Στην αντιπροσωπεία αναφέρθηκε η συχνή χρήση στενών, επώδυνων χειροπέδων, μερικές φορές για παρατεταμένες μεταφορές, που διαρκούν πολλές ώρες, από απομακρυσμένες τοποθεσίες. Αναφέρθηκε επίσης ένας ισχυρισμός περί υπερβολικής χρήσης βίας από την αστυνομία κατά τη διάρκεια μιας τέτοιας μεταφοράς. Κατά την άποψη της αντιπροσωπείας, εναπόκειται στο Υπουργείο Υγείας να ηγηθεί προσπαθειών για την εξεύρεση μιας ανθρωπιστικής λύσης σε αυτό το πρόβλημα ως θέμα προτεραιότητας. 11. Κατά τη διάρκεια της επίσκεψης, το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Φυλακών Κορυδαλλού ήταν ακόμη αμιγώς υπό την ευθύνη του Υπουργείου Δικαιοσύνης, παρά τον νόμο του 2009 (Ν. 3772, άρθρο 13) ο οποίος προβλέπει την ενσωμάτωσή του στις ελληνικό εθνικό σύστημα υγείας. Η αντιπροσωπεία θα ήθελε να ενημερωθεί σχετικά με το χρονοδιάγραμμα της ολοκλήρωσης της μεταφοράς της ευθύνης για τις ιατρικές υπηρεσίες σε αυτή τη δομή. 12. Κατά την άποψη της αντιπροσωπείας, η πρακτική της χρήσης των λεγόμενων «μπλε» ή προστατευτικών κελιών είναι εντελώς απαράδεκτη και πρέπει να σταματήσει άμεσα. Αυτά τα υπόγεια κελιά είναι ακατάλληλα για την παραμονή ατόμων για περισσότερο χρόνο από τον ελάχιστο που απαιτείται για την αντιμετώπιση μιας οξείας κατάστασης προκειμένου  να αποφευχθεί  ο αυτοτραυματισμός ή βλάβη τρίτων. Παρόλα αυτά, η αντιπροσωπεία παρατήρησε ότι ασθενείς τοποθετούνται στα κελιά αυτά για περιόδους αρκετών ημερών, εντελώς γυμνοί και χωρίς καμία επίβλεψη για ώρες, με αποτέλεσμα να ενεργούνται και να ουρούν μέσα στο κελί.  Η αντιπροσωπεία επικαλείται το άρθρο 8, παράγραφος 5 της Σύμβασης και προτρέπει τις ελληνικές αρχές να θέσουν άμεσα τέρμα στην τρέχουσα πρακτική της χρήσης των «μπλε» ή προστατευτικών κελιών στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο των Φυλακών Κορυδαλλού. Είναι εντελώς απαράδεκτο να τοποθετούνται άνθρωποι γυμνοί, χωρίς επίβλεψη, και για παρατεταμένες περιόδους, σε αυτά τα κελιά. Σύμφωνα με τα πρότυπα που ισχύουν για ένα κατάλληλο ψυχιατρικό νοσοκομείο, εάν υφίσταται ανάγκη απομόνωσης ασθενών για λόγους προστασίας, αυτό θα πρέπει να γίνεται για το συντομότερο δυνατό χρόνο που απαιτείται για την επίλυση της οξείας κατάστασης και, κατά το διάστημα αυτό, το άτομο θα πρέπει να παρακολουθείται μόνιμα από το προσωπικό. [...]" ________________ Το πλήρες κείμενο των προκαταρκτικών παρατηρήσεων μπορείτε να διαβάσετε στην αγγλική γλώσσα εδώ.