Η δικαστική συμπαράσταση και οι κοινωνικές υπηρεσίες των ΝΠΙΔ.

Στα δέκα περίπου χρόνια που μεσολάβησαν από την έναρξη υλοποίησης του προγράμματος "Ψυχαργώς", οι φορείς υλοποίησης και οι υπηρεσίες τους απέκτησαν σημαντική εμπειρία. Εμπειρία που, αν αξιοποιηθεί από το Υπουργείο Υγείας και ειδικότερα τη Δ/νση Ψυχικής Υγείας,  θα συμβάλλει στην αντιμετώπιση της ανεπάρκειας των κρατικών υπηρεσιών και στη διασφάλιση των δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές.

Η αξιοποίηση, λόγου χάριν, των κοινωνικών υπηρεσιών των ΝΠΙΔ, θα συμπληρώσει προσωρινά το κενό που υφίσταται από την μη συγκρότηση των προβλεπομένων από το νόμο 2447/1996 Κοινωνικών Υπηρεσιών. Θα στηρίξει το κλονισμένο οικοδόμημα του θεσμού της δικαστικής συμπαράστασης, διασφαλίζοντας τα παραπαίοντα σήμερα δικαιώματα των ψυχικά πασχόντων.

Πρακτικά, δηλαδή, να αναλάβουν οι κοινωνικές υπηρεσίες των ΝΠΙΔ, υπό το συντονισμό και την εποπτεία των Κέντρων Ψυχικής Υγείας των νομών, τη διενέργεια αξιολόγησης της κατάστασης των συμπαραστατέων, την αναγκαιότητα και έκταση του μέτρου, την καταλληλότητα του δικαστικού συμπαραστάτη με τη διεξαγωγή κοινωνικής έρευνας και τη σύνταξη σχετικής κοινωνικής έκθεσης και, όπου υφίσταται αδυναμία διορισμού, να αναλάβουν δικαστικές συμπαραστάσεις.

Να σταματήσει το σημερινό φαινόμενο, που αρκετοί από τους δικαστικούς συμπαραστάτες είναι πρόσωπα ακατάλληλα. Εισπράττουν τις συντάξεις, τα επιδόματα κ.λ.π. των συμπαραστατέων και δεν τους διαθέτουν κανένα ποσό ή, στην καλλίτερη περίπτωση, διαθέτουν ελάχιστο (δεν είναι λίγες οι φορές που ακούσαμε: τι να τα κάνει τα λεφτά ο τρελός;). Θεωρούν πως τα χρήματα αυτά που εισπράττουν αποτελούν προσωπικό τους έσοδο και τα χρησιμοποιούν προς ίδιον όφελος. Τα δε εποπτικά συμβούλια είναι στις περισσότερες περιπτώσεις διακοσμητικά.

Σήμερα κανένας έλεγχος δεν γίνεται στις πράξεις των δικαστικών συμπαραστατών ή των διαχειριστών και καμία προστασία δεν παρέχεται στους ευάλωτους σε εκμετάλλευση ψυχικά πάσχοντες' και η πολιτεία μοιάζει να αδιαφορεί.

Η προσωρινή άσκηση των αρμοδιοτήτων των Κοινωνικών Υπηρεσιών του ν. 2447/1996 από τις κοινωνικές οργανώσεις που εποπτεύονται από το ΥΥΚΑ προβλέπεται στο άρθρο 54 παρ. 1 του ν. 2447/1996* ενώ για τις κοινωνικές υπηρεσίες των ΝΠΙΔ υπό τον συντονισμό και την εποπτεία των Κέντρων Ψυχικής Υγείας των νομών, προβλέπεται από τις διατάξεις της παρ. ε’ του άρθρου 1, ΠΔ 250/1999** σε συνδ. με το άρθρο 93 παρ. 1, του Ν. 2071/1992***.  

Επισημαίνεται, τέλος, πως η ενεργοποίηση των υπαρχουσών κοινωνικών υπηρεσιών των ΝΠΙΔ στην προσωρινή άσκηση των αρμοδιοτήτων των Κοινωνικών Υπηρεσιών του  ν. 2447/1996 δεν απαιτεί την παραμικρή επιβάρυνση του κρατικού προϋπολογισμού.

ΥΓ: Όλα τα ανωτέρω αναφέρονται με αφορμή το κείμενο της Κατερίνας Γουργουρίνη, κοινωνικής λειτουργού και επιστημονικά υπεύθυνης του Οικοτροφείου της Πάτρας «Σεμέλη» του ΜΚΟ "Κλίμακα" που ακολουθεί και περιέχει σχετικές πρακτικές προτάσεις:

****************

Προτάσεις
για την αξιοποίηση των κοινωνικών υπηρεσιών
των Μονάδων Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης,
στην προστασία των δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές.

Για τους ψυχικά πάσχοντες που διαμένουν σε μονάδες ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης (ξενώνες, οικοτροφεία), η Κοινωνική Υπηρεσία της εκάστοτε δομής ή του φορέα δύναται να γνωρίζει: α) ποιοι ένοικοι τελούν υπό καθεστώς δικαστικής συμπαράστασης, β) σε ποιες περιπτώσεις ενοίκων κρίνεται αναγκαία η προώθηση μίας τέτοιας διαδικασίας, γ) στοιχεία που αφορούν στο οικογενειακό – υποστηρικτικό περιβάλλον των ενοίκων (π.χ. απουσία συγγενικών προσώπων, σχέσεις οικογένειας, δυνατότητα και βαθμός επικοινωνίας και συνεργασίας).

Προτάσεις:

α) Η σύνταξη έκθεσης από την Κοινωνική Υπηρεσία της δομής ή του φορέα που να εμπεριέχει εξατομικευμένες πληροφορίες για τους ενοίκους της δομής (ποιοι βρίσκονται ήδη σε καθεστώς δικαστικής συμπαράστασης, ποιοι χρήζουν σχετικής διαδικασίας, ποιοι συγγενείς διαχειρίζονται οικονομικούς πόρους και περιουσιακά στοιχεία των ενοίκων ενώ δεν έχουν ορισθεί ως δικαστικοί συμπαραστάτες κ.α.)

β) Σε περίπτωση που παραλαμβάνεται από τη δομή αίτηση για δικαστική συμπαράσταση κάποιου ενοίκου, και μετά από συνεννόηση με την εποπτεύουσα αρχή, να ενεργοποιείται η Κ.Υ. του φορέα και να συντάσσει έκθεση περί της αναγκαιότητας και καταλληλότητας του προσώπου. Η έκθεση αυτή θα υποβάλλεται στο αρμόδιο δικαστήριο για την προώθηση της νομικής διαδικασίας.

γ) Σε περίπτωση που υπάρχουν διαχειριστές των συντάξεων (συγγενείς ή άλλα πρόσωπα) χωρίς σχετική δικαστική απόφαση, τότε η Κοινωνική Υπηρεσία σε συνεννόηση με την εποπτεύουσα αρχή και τη Νομική Υπηρεσία του φορέα, μπορεί να κοινοποιεί έγγραφο στο διαχειριστή που θα τάσσει χρονική προθεσμία προκειμένου να τεθεί ο ένοικος σε καθεστώς δικαστικής συμπαράστασης.

Αν δεν υπάρξει σχετική απάντηση από πλευράς του διαχειριστή, τότε το ζήτημα να γνωστοποιείται εγγράφως στον αρμόδιο ασφαλιστικό φορέα που χορηγεί τη σύνταξη, ώστε αφενός να διακόπτεται η διαχείριση από το τρίτο πρόσωπο και αφετέρου να προωθείται η διαδικασία της δικαστικής συμπαράστασης του ενοίκου.

Στόχος των προαναφερθέντων δράσεων, είναι να ενεργοποιηθούν και να αξιοποιηθούν οι Κοινωνικές Υπηρεσίες των φορέων. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η διαδικασία της δικαστικής συμπαράστασης θα διεξάγεται πιο ορθά και ολοκληρωμένα, με γνώμονα το συμφέρον των συμπαραστατουμένων.

Ο ρόλος της Κοινωνικής Υπηρεσίας, ως προς τον έλεγχο της δικαστικής συμπαράστασης, θα μπορούσε να διακριθεί σε δύο στάδια:

1) Το διάστημα πριν τεθεί κάποιος υπό καθεστώς δικαστικής συμπαράστασης και

2) Το διάστημα που έχει ήδη τεθεί κάποιος σε δικαστική συμπαράσταση.

Όσον αφορά στο πρώτο στάδιο, η Κοινωνική Υπηρεσία εστιάζει στην αξιολόγηση της παρούσας κατάστασης υγείας του ενοίκου, του βαθμού και της δυνατότητας διαχείρισης οικονομικών από πλευράς του καθώς και στην ανάλυση των συνηθών δαπανών του (σε μηνιαία βάση και ανά κατηγορία εξόδων). Η κοινωνική έκθεση που περιλαμβάνει το σύνολο των πληροφοριών αυτών, κοινοποιείται εν συνεχεία στο δικαστήριο που έχει επιληφθεί τη διαδικασία της δικαστικής συμπαράστασης καθώς και στη Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας.

Στο δεύτερο στάδιο, ο ρόλος της Κοινωνικής Υπηρεσίας επικεντρώνεται στην αξιολόγηση του δικαστικού συμπαραστάτη και του εποπτικού συμβουλίου ως προς τη φροντίδα του συμπαραστατούμενου και ως προς τον τρόπο διαχείρισης των οικονομικών πόρων του ενοίκου. Η έκθεση που συντάσσεται στη συνέχεια από τον αρμόδιο κοινωνικό λειτουργό, κοινοποιείται στη Ειδική Επιτροπή Προστασίας των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές και στη Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας. Ανάλογα δε της στάσης του δικαστικού συμπαραστάτη, θα κινείται ή όχι η διαδικασία αντικατάστασής του ή ακόμα και δικαστική διεκδίκηση αποζημίωσης του συμπαραστατούμενου για τις τυχόν οικονομικές ατασθαλίες στις οποίες είχε προβεί ο δικαστικός συμπαραστάτης.


Κατερίνα Γουργουρίνη,

Κοινωνική λειτουργός και επιστημονικά υπεύθυνη του οικοτροφείου «Σεμέλη» του ΜΚΟ "Κλίμακα". 

______________

* Ν. 2447/1996  (ΦΕΚ Α’/278) «Υιοθεσία, Επιτροπεία και αναδοχή ανηλίκου, δικαστική συμπαράσταση, δικαστική επιμέλεια ξένων υποθέσεων και συναφείς ουσιαστικές, δικονομικές και μεταβατικές διατάξεις», άρθρο 54 παρ. 1: 1. Οπου στον παρόντα ή σε άλλο νόμο προβλέπονται αρμοδιότητες κοινωνικής υπηρεσίας στο πλαίσιο της λειτουργίας του θεσμού της δικαστικής συμπαράστασης, οι αρμοδιότητες αυτές ασκούνται, για όσο διάστημα και σε όσες Κοινωνικές Υπηρεσίες δεν έχουν συγκροτηθεί ακόμα ειδικά Τμήματα, από ειδικούς επιστήμονες των Τμημάτων Ανηλίκων αυτών των Υπηρεσιών και, ωσότου συγκροτηθούν και αρχίσουν να λειτουργούν και αυτά τα Τμήματα, από ειδικούς επιστήμονες των αρμόδιων υπηρεσιών του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας και της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης, καθώς και των κοινωνικών οργανώσεων που εποπτεύονται από αυτές...
**ΠΔ 250/1999 (ΦΕΚ Α’/206) «Άσκηση κοινωνικής υπηρεσίας κατά τη δικαστική συμπαράσταση», άρθρο 1: 1. Οι αρμοδιότητες κοινωνικής υπηρεσίας που προβλέπονται από τις ουσιαστικές και δικονομικές διατάξεις του Σχεδίου Νόμου που κυρώθηκε με το Ν. 2447/1996 (ΦΕΚ Α’/278), οι οποίες αναφέρονται στη λειτουργία του θεσμού της δικαστικής συμπαράστασης, ασκούνται, από τους ειδικούς επιστήμονες (κοινωνικούς λειτουργούς, ψυχιάτρους, Ψυχολόγους επισκέπτες υγείας και άλλους επιστήμονες κατάλληλους για την αντιμετώπιση σωματικά αναπήρων και εξαρτημένων προσώπων, όπως τοξικομανών ή αλκοολικών): α) … ε) των λοιπών Μονάδων Ψυχικής Υγείας, που αναφέρονται στην πρώτη παράγραφο του άρθρου 93 του Ν. 2071/1992, εξαιρουμένων των ιδιωτικών ψυχιατρικών κλινικών, στ) …

** Ν. 2071/1992 «Εκσυγχρονισμός και Οργάνωση Συστήματος Υγείας» (ΦΕΚ Α’/149), άρθρο 93 “Μονάδες Ψυχικής Υγείας (Μ.Ψ.Υ.)”: 1. Μονάδες Ψυχικής Υγείας είναι τα κέντρα ψυχικής υγείας… οι κινητές Μονάδες Ψυχικής Υγείας… οι ξενώνες, τα οικοτροφεία, τα προστατευόμενα διαμερίσματα…