Η ΧΟΡΗΓΗΣΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΩΝ ΑΔΕΙΩΝ ΣΕ ΑΚΑΤΑΛΟΓΙΣΤΟ, ΚΑΤ' ΑΡΘΡΟ 69 ΠΚ, ΨΥΧΙΚΑ ΑΣΘΕΝΗ ΝΟΣΗΛΕΥΟΜΕΝΟ ΣΕ ΔΗΜΟΣΙΟ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ

"Η χορήγηση άδειας από ψυχίατρο, σε άτομο που νοσηλεύεται, συνιστά ιατρική πράξη κατ’ άρθρο 1 παρ. 1 του Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας (Κ.Ι.Δ.) ν. 3418/2005. Μάλιστα, εφόσον εντάσσεται σε συγκεκριμένο θεραπευτικό πλάνο, κρίνεται, δηλαδή, από τον θεράποντα ψυχίατρο ως ενδεδειγμένο για τον συγκεκριμένο ασθενή μέτρο, εντάσσεται στην προστατευόμενη από το άρθρο 3 παρ. 1 Κ.Ι.Δ. επιστημονική και συνειδησιακή ελευθερία την οποία απολαμβάνει ο ιατρός*".

 

ΤΟ ΙΣΧΥΟΝ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

       Δημόσια Θεραπευτικά Καταστήματα, Δημόσια Ψυχιατρικά Νοσοκομεία 
και θεραπευτικές άδειες

      Ο Σωφρονιστικός Κώδικας (ν. 2776/1999) διέπει τη λειτουργία των Δημόσιων Θεραπευτικών Καταστημάτων αλλά όχι των ψυχιατρικών νοσοκομείων. Ειδικότερα, από την εφαρμογή των ρυθμίσεων περι αδειών, κατά το άρθρο 54.3 του ν. 2776/1999, εξαιρούνται οι κρατούμενοι στους οποίους έχει επιβληθεί μέτρο ασφαλείας, κατ’ άρθρον 69 Π.Κ. Περαιτέρω, κατά το άρθρο 18 του αυτού νόμου, για τη σύσταση «Θεραπευτικού Καταστήματος» απαιτείται έκδοση προεδρικού διατάγματος (βλ. το άρθρ. 18 και 1α' και το άρθρο 19 παρ. 4 ν. 2776/1999)[1].

      Όμως, σύμφωνα και με την υπ’ αριθμ. 8/2007 Γνωμοδότηση του Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου Α. Ζυγούρα (Ποιν. Δικ. 2007, σελ. 1146), τέτοιο Προεδρικό Διάταγμα δεν έχει ακόμα εκδοθεί και δεν έχει ακόμα συσταθεί «δημόσιο θεραπευτικό κατάστημα» κατά την έννοια του άρθρου 69 Π.Κ., στο οποίο να έχει εφαρμογή το ως άνω άρθρο 54 παρ. 3 ν. 2776/1999. 
      Πράγματι, στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αθηνών (Ψ.Ν.Α.) δεν υπάρχει ειδικό τμήμα για τους νοσηλευόμενους κατ’ άρθρο 69 Π.Κ., οι οποίοι νοσηλεύονται στα Ψυχιατρικά Τμήματα Εισαγωγών μαζί με όλους τους άλλους ασθενείς. Περαιτέρω, κατά την αυτή ως άνω γνωμοδότηση, «το ιατρικόν και νοσηλευτικόν προσωπικόν των θεραπευτηρίων αυτών έχει αρμοδιότητα μόνον δια την θεραπείαν και νοσηλείαν των προαναφερθέντων ατόμων και όχι δια την φύλαξιν αυτών». Ακόμη, όμως, και η έννοια της «φύλαξης» κατ’ άρθρο 69 Π.Κ., αποκτά το πλήρες εννοιολογικό της περιεχόμενο σε συνδυασμό με το «δημόσιο θεραπευτικό κατάστημα» του αυτού άρθρου, προτεραιότητα δε της «θεραπευτικής φύλαξης» είναι η θεραπεία του ψυχικά ασθενούς (βλ.  Γνωμ. Εισαγγ. ΑΠ Β. Μαρκή 12/2008, Ποιν. Δικ. 2009, σ. 1224 και Τραπ. Νομ. Πληρ. ΝΟΜΟΣ και Γ. – Α. Μαγκάκη, Ποινικό Δίκαιο, 3η έκδ. 1984, σελ. 77, Ν. Παρασκευόπουλο εις Ποινολογία, 7η έκδ. 2005, σ. 101 επ., Ε. Συμεωνίδου – Καστανίδου εις Δίκαιο των ποινικών κυρώσεων, 2008, σ. 83), αναπόσπαστο στοιχείο της οποίας είναι και οι θεραπευτικές άδειες.

 

     Η χορήγηση άδειας από ψυχίατρο, σε άτομο που νοσηλεύεται, συνιστά ιατρική πράξη κατ’ άρθρο 1 παρ. 1 του Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας (Κ.Ι.Δ.) ν. 3418/2005. Μάλιστα, εφόσον εντάσσεται σε συγκεκριμένο θεραπευτικό πλάνο, κρίνεται, δηλαδή, από τον θεράποντα ψυχίατρο ως ενδεδειγμένο για τον συγκεκριμένο ασθενή μέτρο, εντάσσεται στην προστατευόμενη από το άρθρο 3 παρ. 1 Κ.Ι.Δ. επιστημονική και συνειδησιακή ελευθερία την οποία απολαμβάνει ο ιατρός (βλ. τα άρθρα 1, παρ. 1 και 3 παρ. 1 του ν. 3418/2005 Κ.Ι.Δ.)[2].

     Στη σύγχρονη ψυχιατρική επιστήμη είναι καθολικώς αποδεκτό ότι η θεραπευτική άδεια είναι αναπόσπαστο τμήμα (condition sine qua non) της ολοκληρωμένης θεραπευτικής διαδικασίας. Μάλιστα, το ότι οι άδειες αποτελούν «απαραίτητο για τη θεραπεία μέσο» έγινε αποδεκτό και στο ν. 2071/1992 «Εκσυγχρονισμός και Οργάνωση Συστήματος Υγείας». Συγκεκριμένα στη δεύτερη περίοδο της παραγράφου 1, του άρθρου 98, του ν. 2071/1992 αναφέρεται καταλεπτώς: «Τα αναγκαία περιοριστικά μέτρα δεν επιτρέπεται να αποκλείουν απαραίτητα για τη θεραπεία μέσα, όπως οι άδειες, οι οργανωμένες έξοδοι…» (βλ. το άρθρο 98, ν. 2071/1992)[3]. Εξάλλου, η Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία, δηλαδή ο επίσημος επιστημονικός φορέας των Ψυχιάτρων στην Ελλάδα, έχει αποφανθεί ρητώς επ’ αυτού[4], με το υπ’ αριθμ. πρωτ. 807/23-7-2009 έγγραφό τους, με θέμα: Νοσηλεία – Φύλαξη ασθενών στα Ψυχιατρικά Νοσοκομεία βάσει των άρθρων 69 – 70 του Π.Κ., ότι:  «4.1. Σε κάθε ψυχικά πάσχοντα «κρατούμενο» ή μη, εκούσια ή ακούσια νοσηλευόμενο πρέπει να παρέχεται οποιοδήποτε θεραπευτικό μέσο που κατά την κρίση της θεραπευτικής ομάδας θα έχει ευνοϊκή επίδραση στην αποκατάσταση της ψυχικής του υγείας… 4.2. Είναι γνωστό και γενικά πλέον αποδεκτό ότι ο αυστηρός εγκλεισμός προσώπων που εμφανίζουν ψυχική διαταραχή σε ελάχιστες περιπτώσεις και για ελάχιστο χρόνο είναι αναγκαίος, στις δε περισσότερες αποβαίνει εξαιρετικά επιβλαβής. 4.3. Είναι επίσης γνωστό και γενικά αποδεκτό ότι στα θεραπευτικά της ψυχικής διαταραχής μέτρα, με πολύ μεγάλη μάλιστα θεραπευτική αξία, πλην της φαρμακοθεραπείας ή της εξειδικευμένης ψυχοθεραπείας ανήκουν και μέθοδοι ή τεχνικές όπως π.χ. η ελεύθερη κίνηση των αρρώστων, η συμμετοχή σε προγράμματα οργάνωσης ελεύθερου χρόνου, η παρακολούθηση προγραμμάτων επαγγελματικής εκπαίδευσης, η χορήγηση αδειών εξόδου από το νοσοκομείο, η εντός ή εκτός του νοσοκομείου ψυχαγωγία κ.τ.λ. 4.3 Κάθε πρακτική που παραγνωρίζει την θεραπευτική αξία αυτών των θεραπευτικών μέσων, που επιβάλλει περιοριστικά της ελευθερίας μέτρα και σε περιπτώσεις που δεν χρειάζονται ή με αυστηρότητα μεγαλύτερη από την απαιτούμενη ή για χρόνο μακρότερο από τον αναγκαίο, που παρεμποδίζει την πρακτική των ανοικτών θυρών και τη δημιουργία κλίματος ελευθερίας και σεβασμού των δικαιωμάτων και της προσωπικότητας των νοσηλευομένων που πρέπει να επικρατεί σε κάθε Μονάδα Ψυχικής Υγείας, παρεμποδίζει σε μεγάλο βαθμό το θεραπευτικό έργο και αντιβαίνει ευθέως στις αρχές και τις αξίες της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης και στις σύγχρονες αντιλήψεις για την αντιμετώπιση της διαταραχής…» (βλ. το υπ’ αριθμ. πρωτ. 807/23-07-2009 έγγραφο της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας).

 

     Τα αυτά συμπεράσματα της απολύτως αυτής κρατούσας επιστημονικής άποψης γίνονται δεκτά, όλως ενδεικτικώς, και από το, συγγενές προς το ελληνικό, ποινικό σύστημα της Γερμανίας μέσα από το «πλάνο σταδιακών δράσεων», ώστε να εκτιμηθεί και η μελλοντική απόλυση του ακαταλόγιστου ψυχικά ασθενούς. Ακολουθείται δηλ. το σχήμα «περισσότερες ελευθερίες και μεγαλύτερη ευθύνη στους ασθενείς». [βλ. διάλεξη καθηγητή J.-M. Jehle, Ποινικός εγκλεισμός και ψυχιατρικό νοσοκομείο, Ποιν. Λόγος 2004, σ. 2473 επ. (2482-3)]. Ομοίως και στη Μεγάλη Βρετανία προβλέπεται η χορήγηση αδειών εξόδου (βλ. section 17 Mental Health Act 1983). Προσωρινές άδειες εξόδου (sorties d’essai) προβλέπονται ρητώς και στη Γαλλία, καθορίζεται μάλιστα ότι αυτές ανήκουν στην αποκλειστική αρμοδιότητα του υπεύθυνου ψυχιάτρου (βλ. J.Robert / J.Duffar, Droits de d’ home et libertés fondamentales, εκδ. Montchrestien, 2009, σ. 360-1).

 

     Συνοπτικά, η χορήγηση αδειών στους νοσηλευθέντες ασθενείς εντάσσεται σε αυτή την κατεύθυνση, αποτελεί συστατικό στοιχείο της διαδικασίας ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης και επανένταξης του ψυχικά ασθενή και συνιστά μέρος της εκπαίδευση σε κοινωνικές δεξιότητες, η οποία «λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο του πραγματικού των εμπειριών καθημερινής ζωής και όχι σε κλειστό μη πραγματικό χώρο» (βλ. σελ. 4, της υπ’ αριθμ. WHO/MNH/MND 96.2 Συναινετικής Διακήρυξης για την Ψυχοκοινωνική Αποκατάσταση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και της Παγκόσμιας Εταιρίας Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης).

ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΝΟΜΟΥ  

«Μέτρα Θεραπείας ατόμων που απαλλάσσονται από την ποινή λόγω ψυχικής ή διανοητικής διαταραχής και λοιπές διατάξεις»

     Ήδη το Υπουργείο Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχει υποβάλλει σχέδιο νόμου για την αναμόρφωση του νομικού πλαισίου που διέπει τους ακαταλόγιστους ψυχικά ασθενείς, ειδικότερα, και μετά τη δημόσια διαβούλευση, για το ζήτημα των θεραπευτικών αδειών προτείνεται η ακόλουθη διάταξη: 

"Άρθρο 16. Εκτέλεση θεραπευτικών μέτρων .
1.    Οι συνθήκες νοσηλείας πρέπει να εξυπηρετούν τις ανάγκες της θεραπείας. Τα αναγκαία περιοριστικά μέτρα δεν επιτρέπεται να αποκλείουν απαραίτητα για τη θεραπεία μέσα, όπως οι άδειες, οι οργανωμένες έξοδοι ή η διαμονή σε εποπτευόμενους εξωτερικούς χώρους, εφόσον δεν τίθεται σε κίνδυνο η ζωή ή η σωματική ακεραιότητα άλλων ή και του ίδιου του θεραπευομένου. 
2.  Τη χορήγηση άδειας αποφασίζει ο (Επιστημονικός) Διευθυντής της μονάδας όπου εκτελείται το μέτρο, κατόπιν εισήγησης του θεράποντος ψυχιάτρου. Η χορήγηση της άδειας υπογράφεται από αυτόν και τη Διοίκηση της μονάδας και τίθεται υπόψη του αρμόδιου εισαγγελέα. Ο θεραπευόμενος δηλώνει την ακριβή διεύθυνση διαμονής του και η κοινωνική υπηρεσία εξετάζει ότι είναι εξασφαλισμένη η διαβίωση του κατά τη διάρκεια της άδειας. Η άδεια μπορεί να εξαρτηθεί και από τον όρο ότι κατά την έξοδο του από το τμήμα και την επιστροφή του θα συνοδεύεται από συγγενικό του πρόσωπο ή τον δικαστικό συμπαραστάτη του. 
3.      Σε περίπτωση παραβίασης αδειών ή φυγής ενημερώνονται αμέσως οι αστυνομικές αρχές και ο αρμόδιος εισαγγελέας. Ο θεραπευόμενος δεν θεωρείται κρατούμενος κατά την έννοια των άρθρων 172 και 173 του Ποινικού Κώδικα. Το προηγούμενο εδάφιο δεν ισχύει σε περίπτωση θεραπείας σε ψυχιατρικό παράρτημα καταστήματος κράτησης. 
4. Μέσα αυξημένης ψυχιατρικής φροντίδας και ασφάλειας όπως η προφυλακτική απομόνωση και ο σωματικός περιορισμός, μπορούν να ληφθούν μόνο για όσους εκδηλώνουν αυτοκαταστροφική ή βίαιη συμπεριφορά, στο κάθε είδους προσωπικό ή τρίτους. Τα ως άνω μέσα αποφασίζονται και εφαρμόζονται σύμφωνα με τις ψυχιατρικές οδηγίες και τις κατευθυντήριες αρχές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την πρόληψη των βασανιστηρίων και της απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης ή τιμωρίας (CPT), και της Ειδικής Επιτροπής Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές, αφού προηγηθούν και αποτύχουν τεχνικές αποκλιμάκωσης της βίαιης συμπεριφοράς. 
5. Απαγορεύεται απολύτως η λήψη μέσων, όπως η στείρωση, λοβοτομή και άλλες ανάλογες επεμβάσεις ή θεραπείες οι οποίες προξενούν μη αναστρέψιμες καταστάσεις στην υγεία του ατόμου.".

Εδώ μπορείτε να διαβάσετε προηγούμενη ανάρτηση σχετική με το ανωτέρω ζήτημα.

---

*Βιβλιογραφία, Ευτύχης Φυτράκης, Δρ. Ν. – Δικηγόρος, Ειδ. Επιστήμων ΣτΠ, Γενικός Γραμματέας Αντεγκληματικής Πολιτικής, Ψυχιατρική κράτηση: «Μια φυλακή, χωρίς ποινή και δικαστή!», 2016, Τιμ. Τόμ. Χρ.  Αργυρόπουλου, Νομική Βιβλιοθήκη, Χορηγείται άδεια σε ακαταλόγιστο, κατ’ άρθρο 69 ΠΚ, ψυχικά ασθενή, «Ατη» τχ.7 (1-8/2014), σ. 10 επ.

[1] ν. 27776/1999, α) άρθρο 18, παρ. 1α', Τρόπος σύστασης:  «1. Η ίδρυση, κατάργηση ή συγχώνευση όλων των κατηγοριών και τύπων καταστημάτων κράτησης πραγματοποιείται με προεδρικό διάταγμα, με πρόταση ... Για τη σύσταση θεραπευτικού καταστήματος του άρθρου 19 παράγραφος 4 του παρόντος, συναρμόδιος για την έκδοση του παραπάνω προεδρικού διατάγματος, εκτός από τον Υπουργό Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων είναι και ο Υπουργός Υγείας, επιφυλασσομένης της διατάξεως του άρθρου 3 παράγραφος 2 του ν. 1729/1987 (Α` 144), όπως αυτό αντικαταστάθηκε από το άρθρο 6 του ν. 2161/1993 (Α` 119). Σε περίπτωση σύστασης, μέσα ή έξω από το κατάστημα κράτησης, ειδικού, κατά το άρθρο 6 του ν. 2345/1995 (Α` 213), κέντρου υγείας ή ειδικού περιφερειακού ιατρείου, αυτό διέπεται από τις διατάξεις του παρόντος ως προς τη διοίκηση και φύλαξη των κρατουμένων και στελεχώνεται, ως προς μόνο το φυλακτικό και διοικητικό προσωπικό, με απόφαση του Υπουργού Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.» β) άρθρο 18, παρ. 4, Διακρίσεις: «1. … 2 … 3… 4.  Τα Θεραπευτικά καταστήματα διακρίνονται σε γενικό νοσοκομεία, σε θεραπευτήρια για ψυχασθενείς και σε καταστήματα για τοξικομανείς. 
[2] ΚΙΔ, ν. 3418/2005, α) άρθρο 1, παρ. 1, Έννοιες, ορισμοί και πεδίο εφαρμογής του παρόντος:  «1. Ιατρική πράξη είναι εκείνη που έχει ως σκοπό τη με οποιαδήποτε επιστημονική μέθοδο πρόληψη, διάγνωση, θεραπεία και αποκατάσταση της υγείας του ανθρώπου…», β) άρθρο 3, παρ. 1, Ηθική και επιστημονική ανεξαρτησία του ιατρού: «1. . Κάθε ιατρός απολαύει κατά την άσκηση του ιατρικού επαγγέλματος, επιστημονικής ελευθερίας και ελευθερίας της συνείδησής του, παρέχει δε τις ιατρικές του υπηρεσίες με σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια...».

[3] Ν. 2071/1992, άρθρο 98 Συνθήκες νοσηλείας: «Οι συνθήκες ακούσιας νοσηλείας πρέπει να εξυπηρετούν τις  ανάγκες  της  θεραπείας.  Τα  αναγκαία  περιοριστικά  μέτρα  δεν επιτρέπεται να αποκλείουν απαραίτητα  για  τη  θεραπεία  μέσα,  όπως  οι  άδειες,  οι οργανωμένες  έξοδοι,  η  διαμονή σε χώρους που εποπτεύονται έξω από το κλειστά ιδρύματα.».

[4] Ευτύχης Φυτράκης, Δρ. Ν. – Δικηγόρος, Ειδ. Επιστήμων ΣτΠ, Γενικός Γραμματέας Αντεγκληματικής Πολιτικής.