Ο πολυπαθής θεσμός της δικαστικής συμπαράστασης σε νέες περιπέτειες

ΚΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ ΔΙΚΟΓΡΑΦΩΝ ΚΑΙ ΑΝΑΘΕΣΗ ΤΗΣ ΔΙΚΑΣΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΙΣ  ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ  ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ  ΤΩΝ  ΝΠΔΔ

Η συνεχιζόμενη απουσία Κοινωνικών Υπηρεσιών στα κατά τόπους Πρωτοδικεία, η αδικαιολόγητη μη έκδοση μέχρι σήμερα του σχετικού ΠΔ για την ανάθεση δικαστικών συμπαραστάσεων σε Σωματεία και Ιδρύματα (που έχουν συσταθεί για το σκοπό αυτό, δηλαδή για να τους ανατίθενται δικαστικές συμπαραστάσεις, και διαθέτουν κατάλληλο προσωπικό και υποδομή) του άρθρου 1671 ΑΚ, καθώς και η πλημμελής εφαρμογή από τους εμπλεκόμενους φορείς του ισχύοντος ν. 2447/1996, υποβαθμίζει το θεσμό της δικαστικής συμπαράστασης, επιτείνει τις αντιφάσεις και καθιστά δυσχερή τη λειτουργία του στην πράξη.

Ενδεικτικά:

α) δικαστικές αποφάσεις διορίζουν δικαστικούς συμπαραστάτες ονομαστικά (ατομικά) κοινωνικούς λειτουργούς των Κοινωνικών Υπηρεσιών των ΝΠΔΔ (βλ. λ.χ. τις υπ’ αριθμ. 81/2016 και 361/2016 αποφάσεις του ΜΠρΚαβ, με τις οποίες δικαστικοί συμπαραστάτες ορίστηκαν ονομαστικά Κοινωνικοί Λειτουργοί του Γενικού Νοσοκομείου Καβάλας), ενώ σύμφωνα με την ΑΚ 1671 το δικαστήριο θα έπρεπε να αναθέσει τη δικαστική συμπαράσταση στην αρμόδια κοινωνική υπηρεσία και ο συντονιστής (κατ΄άρθρο 3 ΠΔ 250/1999) να ορίσει τον κοινωνικό λειτουργό που θα ασκεί τα έργα του δικαστικού συμπαραστάτη, 

β) άλλες δικαστικές αποφάσεις διορίζουν ως μέλος εποπτικού συμβουλίου και ένα όργανο της κοινωνικής υπηρεσίας ή αναθέτουν τα έργα του εποπτικού συμβουλίου σ΄αυτό το όργανο, χωρίς ωστόσο να έχει υποβληθεί νομίμως στο δικαστήριο, δηλαδή από τον συντονιστή του άρθρου 1 παρ. 2 ΠΔ 250/1999,  ο προβλεπόμενος στο άρθρο 3 παρ. 1 του ίδιου ΠΔ ειδικός κατάλογος όλων των ονομάτων των κοινωνικών λειτουργών και των επισκεπτών υγείας των μονάδων που συντονίζει για το συγκεκριμένο Πρωτοδικείο,

γ) ορισμένες Κοινωνικές Υπηρεσίες αρνούνται να παραλάβουν τα σχετικά με τη δικαστική συμπαράσταση δικόγραφα (αιτήσεις, κλήσεις και αποφάσεις), επικαλούμενες αναρμοδιότητα με την αιτιολογία ότι η διεύθυνση κατοικίας των συμπαραστατέων δεν είναι εντός της περιφέρειας αρμοδιότητά τους, με αποτέλεσμα να μην ολοκληρώνεται η σχετική διαδικασία (βλ. λ.χ. το υπ’ αριθμ. 11124/13-12-2016 έγγραφο του Διοικητικού Τμήματος του Πρωτοδικείου Αθηνών).

Με σκοπό την επίλυση αντιφάσεων παραθέτουμε το κείμενο που ακολουθεί.

I.  ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

1.  Στο άρθρο 54, ν. 2447/1996 (ΦΕΚ Α’ 278/30-12-1996) αναφέρεται καταλεπτώς: «1. Όπου στον παρόντα ή σε άλλο νόμο προβλέπονται αρμοδιότητες κοινωνικής υπηρεσίας στο πλαίσιο της λειτουργίας του θεσμού της δικαστικής συμπαράστασης, οι αρμοδιότητες αυτές ασκούνται, για όσο διάστημα και σε όσες Κοινωνικές Υπηρεσίες δεν έχουν συγκροτηθεί ακόμα ειδικά Τμήματα, από ειδικούς επιστήμονες των Τμημάτων Ανηλίκων αυτών των Υπηρεσιών και, ωσότου συγκροτηθούν και αρχίσουν να λειτουργούν και αυτά τα Τμήματα, από ειδικούς επιστήμονες των αρμόδιων υπηρεσιών του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας και της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης, καθώς και των κοινωνικών οργανώσεων που εποπτεύονται από αυτές. 2. Με προεδρικό διάταγμα εκδιδόμενο με πρόταση των Υπουργών Δικαιοσύνης και Υγείας και Πρόνοιας θα καθοριστούν οι λεπτομέρειες της χρησιμοποίησης των επιστημόνων των εν λόγω υπηρεσιών για τους σκοπούς της λειτουργίας του θεσμού της δικαστικής συμπαράστασης.».

2.  Σε εκτέλεση της παρ. 2, του ανωτέρω άρθρου 54 του ν. 2447/1996 εκδόθηκε το ΠΔ 250/1999 «Άσκηση κοινωνικής υπηρεσίας κατά τη δικαστική συμπαράσταση» (ΦΕΚ Α’ 206/7-10-1999), το οποίο περιέχει αναλυτικές ρυθμίσεις για τα πρόσωπα που θα ασκήσουν προσωρινά αρμοδιότητες κοινωνικής υπηρεσίας, καθώς και τον τρόπο δράσης τους στο πλαίσιο των ΑΚ 1666 επ.. Στο άρθρο 2 του εν λόγω ΠΔ 250/1999 αναφέρεται αυτολεξεί: «Για τη διεξαγωγή της κοινωνικής έρευνας που προβλέπεται από το άρθρο 1674[1] του Αστικού Κώδικα και από τη δεύτερη παράγραφο του άρθρου 805[2] του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, η προβλεπόμενη από την τρίτη παράγραφο του άρθρου 796[3] του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας και τη δεύτερη παράγραφο του άρθρου 1646[4] του Αστικού Κώδικα (σε συνδυασμό με το άρθρο 19 παρ. 4 εδ. α` του Ν. 2521/1997[5]) κοινοποίηση στην αρμόδια κοινωνική υπηρεσία απευθύνεται στην υπηρεσία που έχει κατά τη δεύτερη παράγραφο του άρθρου 1 του παρόντος τον συντονισμό για το Πρωτοδικείο, στο αρμόδιο τμήμα του οποίου έχει εισαχθεί η συγκεκριμένη υπόθεση.».

3.   Σύμφωνα με το άρθρο 1 του ιδίου ως άνω ΠΔ 250/1999: «1. Οι αρμοδιότητες κοινωνικής υπηρεσίας που προβλέπονται από τις ουσιαστικές και δικονομικές διατάξεις του Σχεδίου Νόμου που κυρώθηκε με το Ν. 2447/1996 (ΦΕΚ Α’ 278/30-12-1996), οι οποίες αναφέρονται στη λειτουργία του θεσμού της δικαστικής συμπαράστασης, ασκούνται, από τους ειδικούς επιστήμονες (κοινωνικούς λειτουργούς, ψυχιάτρους, Ψυχολόγους επισκέπτες υγείας και άλλους επιστήμονες κατάλληλους για την αντιμετώπιση σωματικά αναπήρων και εξαρτημένων προσώπων, όπως τοξικομανών ή αλκοολικών): α) Των Κέντρων Ψυχικής Υγείας του άρθρου 93 του Ν. 2071/1992 (ΦΕΚ Α’ 123), όπου αυτά έχουν συσταθεί, και λειτουργούν. β) των Κέντρων Ψυχικής Υγιεινής, όπου λειτουργούν, γ) των νοσοκομείων του Εθνικού Συστήματος Υγείας, δ) των πανεπιστημιακών ψυχιατρικών κλινικών και των κοινωνικών υπηρεσιών τους καθώς και άλλων αρμόδιων πανεπιστημιακών κλινικών, ε) των λοιπών Μονάδων Ψυχικής Υγείας, που αναφέρονται στην πρώτη παράγραφο του άρθρου 93 του Ν. 2071/1992[6], εξαιρουμένων των ιδιωτικών ψυχιατρικών κλινικών, στ) των υπηρεσιών του Εθνικού Οργανισμού Κοινωνικής φροντίδας (πρώην ΠΙΚΠΑ. - ΕΟΠ και Κέντρο Βρεφών "Η ΜΗΤΕΡΑ"). ζ) των Διευθύνσεων Κοινωνικής Πρόνοιας ή, κατά περίπτωση, Υγείας και Πρόνοιας των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων.    2. Ο συντονισμός και η εποπτεία της εκτέλεσης, από ειδικούς επιστήμονες των υπηρεσιών της προηγούμενης παραγράφου, των έργων που τους ανατίθενται με τον Ν. 2447/1996 και το παρόν διάταγμα, σύμφωνα με τα οριζόμενα ειδικότερα στις διατάξεις που ακολουθούν, ανήκει στα Κέντρα Ψυχικής Υγείας των νομών, σε όσους δε νομούς λειτουργούν περισσότερα του ενός, το κάθε Κέντρο θα έχει το συντονισμό και την εποπτεία για την περιοχή ευθύνης του.

Στους νομούς που δεν λειτουργούν Κέντρα Ψυχικής Υγείας, λειτουργούν όμως Κέντρα Ψυχικής Υγιεινής, ο συντονισμός ανήκει σ` αυτά τα Κέντρα, αλλιώς ανήκει στις Διευθύνσεις Δημόσιας Υγείας και Υγιεινής ή, κατά περίπτωση, Υγείας και Πρόνοιας των νομαρχιακών αυτοδιοικήσεων.

Σ` αυτές τις Διευθύνσεις ανήκει ο συντονισμός και για τις περιπτώσεις προσώπων που πάσχουν από σωματική αναπηρία ή τελούν υπό εξάρτηση λόγω τοξικομανίας ή αλκοολισμού. Οι ίδιες αυτές Διευθύνσεις παρέχουν, εξάλλου, τη γραμματειακή τους υποστήριξη στις μονάδες που έχουν το συντονισμό, σύμφωνα με τα προηγούμενα εδάφια αυτής της παραγράφου, όταν αυτές δεν διαθέτουν κατάλληλο διοικητικό προσωπικό.».

4. Η απόφαση του δικαστηρίου με την οποία υποβάλλεται ένα πρόσωπο σε δικαστική συμπαράσταση (ή για το οποίο διορίζεται προσωρινός δικαστικός συμπαραστάτης) κοινοποιείται στην υπηρεσία που έχει το συντονισμό κατ΄άρθρο 1 παρ. 2 ΠΔ 250/1999 και καταχωρείται σε ειδικό βιβλίο δικαστικών συμπαραστάσεων που τηρείται στην εν λόγω υπηρεσία. Η ίδια απόφαση κοινοποιείται υποχρεωτικά και στον Πρόεδρο της Τοπικής Επιτροπής Ψυχικής Υγείας του νομού (βλ. άρθρο 4 παρ. 1 και 2 ΠΔ 250/1999)[7] . 

ΙΙ.  ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Σε ακολουθία των ανωτέρω η κοινοποίηση των σχετικών με τη δικαστική συμπαράσταση δικογράφων (άρθρο 2 παρ. 1 ΠΔ 250/1999), καθώς και η ανάθεση της δικαστικής συμπαράστασης γίνεται στην αρμόδια κοινωνική υπηρεσία που έχει τον συντονισμό για το (κατά τόπο) Πρωτοδικείο (βλ. άρθρο 2 του ΠΔ 250/1999). Στη συνέχεια η αρμόδια Κοινωνική Υπηρεσία που έχει το συντονισμό θα ορίσει σύμφωνα με το άρθρο 3 του ΠΔ 250/1999, και με τη σειρά που αναφέρονται κατωτέρω, κατά την κρίση της, από τον ειδικό κατάλογο τον κοινωνικό λειτουργό ή άλλον ειδικό επιστήμονα (βλ. άρθρ. 1, ΠΔ 250/1999), που θα ασκήσει τα έργα του δικαστικού συμπαραστάτη (βλ. λ.χ. την υπ' αριθμ. 1338/2017 ΜΠρΑθ).

Συγκεκριμένα, 

1.  οι ΜΨΥ στις οποίες ανατίθενται ο συντονισμός και η εποπτεία της εκτέλεσης, από τους ειδικούς επιστήμονες (της παρ. 1, άρθρ. 1 ΠΔ 250/1999), των έργων που τους ανατίθενται με τον ν. 2447/1996, και είναι αρμόδιες για την παραλαβή των σχετικών με τη δικαστική συμπαράσταση δικογράφων (παρ. 1, άρθρ. 2 ΠΔ 250/1999), είναι κατά σειρά η ακόλουθη:

1.1      τα Κέντρα Ψυχικής Υγείας των νομών,

1.2   το κατά περιοχή ευθύνης (σε σχέση με την κατοικία του συμπαραστατέου) Κέντρο Ψυχικής Υγείας στην περίπτωση κατά την οποία στον ίδιο νομό υφίστανται περισσότερα του ενός Κέντρα Ψυχικής Υγείας,

1.3   το Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής στις περιπτώσεις που δεν υφίσταται στο νομό Κέντρο Ψυχικής Υγείας,

1.4   διαφορετικά (σημ. “αλλιώς” = αν δεν υπάρχουν τα ανωτέρω;), οι Διευθύνσεις Δημόσιας Υγείας και Υγιεινής ή, κατά περίπτωση, οι Διευθύνσεις Υγείας και Πρόνοιας των νομαρχιακών αυτοδιοικήσεων (βλ. παρ. 2, άρθρο 1 του ΠΔ 250/1999).

- Η απόφαση του δικαστηρίου σχετικά με τη θέση προσώπου σε καθεστώς δικαστικής συμπαράστασης κοινοποιείται υποχρεωτικά και στον Πρόεδρο της Τοπικής Επιτροπής Ψυχικής Υγείας του νομού.

2. οι αρμοδιότητες της Κοινωνικής Υπηρεσίας που προβλέπονται από τις ουσιαστικές και δικονομικές διατάξεις του ν. 2447/1996, οι οποίες αναφέρονται στη λειτουργία του θεσμού της δικαστικής συμπαράστασης ασκούνται από τους ειδικούς επιστήμονες:

2.1  των Κέντρων Ψυχικής Υγείας του άρθρου 93 του Ν. 2071/1992 (ΦΕΚ Α’ 123), όπου αυτά έχουν συσταθεί, και λειτουργούν,

2.2  των Κέντρων Ψυχικής Υγιεινής, όπου λειτουργούν,

2.3  των νοσοκομείων του Εθνικού Συστήματος Υγείας,

2.4 των πανεπιστημιακών ψυχιατρικών κλινικών και των κοινωνικών υπηρεσιών τους καθώς και άλλων αρμόδιων πανεπιστημιακών κλινικών,

2.5  των λοιπών Μονάδων Ψυχικής Υγείας, που αναφέρονται στην πρώτη παράγραφο του άρθρου 93 του Ν. 2071/1992, εξαιρουμένων των ιδιωτικών ψυχιατρικών κλινικών,

2.6  των υπηρεσιών του Εθνικού Οργανισμού Κοινωνικής φροντίδας (πρώην ΠΙΚΠΑ. - ΕΟΠ και Κέντρο Βρεφών "Η ΜΗΤΕΡΑ"),

2.7  των Διευθύνσεων Κοινωνικής Πρόνοιας ή, κατά περίπτωση, Υγείας και Πρόνοιας των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων.

Επισημαίνεται πάντως, όπως αποδείχθηκε στην πράξη, ότι υφίσταται αντικειμενική αδυναμία των κοινωνικών υπηρεσιών που προβλέπονται στο ΠΔ 250/1999, να αναλάβουν τα έργα που τους ανατίθενται με την ΑΚ 1671[8] . 

---

[1] Άρθρο 1674 ΑΚ. Έκθεση της κοινωνικής υπηρεσίας. Το δικαστήριο, προκειμένου να αποφασίσει την υποβολή ενός πρόσωπο σε δικαστική συμπαράσταση και το διορισμό δικαστικού συμπαραστάτη, καθώς και όταν πρόκειται να διορίσει προσωρινό δικαστικό συμπαραστάτη, συνεκτιμά την έκθεση της αρμόδιας κοινωνικής υπηρεσίας σχετικά με την αναγκαιότητα του μέτρου και την καταλληλότητα του προσώπου που πρόκειται να διοριστεί δικαστικός συμπαραστάτης ή του σωματείου ή του ιδρύματος, στα οποία πρόκειται να ανατεθεί η δικαστική συμπαράσταση.

[2] Άρθρο 805 ΚΠολΔ. 1… 2. Προσωρινός δικαστικός συμπαραστάτης μπορεί να διοριστεί και με Προσωρινή διαταγή του δικαστηρίου, σύμφωνα με το άρθρο 781, όταν από ιατρικό πιστοποιητικό συνάγεται ότι συντρέχουν, λόγω της κατάστασης της υγείας του προσώπου το οποίο αφορά το μέτρο, επείγοντες λόγοι υπέρ του διορισμού δικαστικού συμπαραστάτη και ότι απειλείται από την αναβολή κίνδυνος για τα συμφέροντά του. Η Προσωρινή διαταγή εκδίδεται ύστερα από προηγούμενη ακρόαση του συμπαραστατέου και έκθεση της αρμόδιας κοινωνικής υπηρεσίας, εκτός αν επίκειται κίνδυνος από οποιαδήποτε αναβολή. Το β’ εδάφιο της τρίτης παραγράφου του άρθρου 803 έχει εφαρμογή και εδώ.

[3] Άρθρο 796 ΚΠολΔ. 1… 2…  3. Η σχετική αίτηση ή η πράξη της τέταρτης παραγράφου του άρθρου 747 κοινοποιούνται υποχρεωτικά και στην αρμόδια κοινωνική υπηρεσία στις περιπτώσεις όπου ο νόμος προβλέπει ότι η σύνταξη και η υποβολή σχετικής έκθεσης της είναι υποχρεωτική. Η έκθεση της κοινωνικής υπηρεσίας πρέπει να κατατίθεται στη γραμματεία του δικαστηρίου τρεις ημέρες πριν από αυτήν που ορίστηκε για τη Συζήτηση.

[4] Άρθρο 1646 ΑΚ. Η αρμόδια κοινωνική υπηρεσία οφείλει να αναγγέλλει στο δικαστήριο χωρίς καθυστέρηση κάθε περίπτωση που καθιστά αναγκαία την αυτεπάγγελτη ενέργειά του υπέρ ανηλίκου, να διαβιβάζει σ` αυτό κάθε χρήσιμο στοιχείο και πληροφορία και να υποβάλλει σχετικές προτάσεις.

Όπου στις διατάξεις αυτού του Κεφαλαίου απαιτείται, για την απόφαση του δικαστηρίου, έκθεση της κοινωνικής υπηρεσίας, ο γραμματέας του ειδοποιεί έγκαιρα την κοινωνική υπηρεσία να υποβάλει τη σχετική έκθεση.

[5] Άρθρο 19, ν. 2521/1997 (ΦΕΚ Α’ 174/1-09-1997) παρ. 4α' «Τα οριζόμενα στη δεύτερη παράγραφο του άρθρου 1646 του Αστικού Κώδικα και στην τρίτη παράγραφο του άρ8ρου 796 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας ισχύουν και στις περιπτώσεις της τρίτης παραγράφου του άρθρου 1533, του τρίτου εδαφίου του άρθρου 1664 και του άρθρου 1674 του Αστικού Κώδικα, καθώς και στην περίπτωση του πρώτου εδαφίου της δεύτερης παραγράφου του άρθρου 681Γ του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας.

Στις περιπτώσεις αυτές, καθώς και όπου αλλού ο νόμος απαιτεί την υποβολή στο δικαστήριο και την υποχρεωτική συνεκτίμηση από αυτά έκθεσης της κοινωνικής υπηρεσίας, αν η έκθεση αυτή δεν υποβληθεί εμπρόθεσμα, το δικαστήριο δικάζει χωρίς έκθεση.».

[6] Άρθρο 93 παρ. 1, ν. 2071/1992 (ΦΕΚ Α’ 123/15-07-1992) «Μονάδες Ψυχικής Υγείας (Μ.Ψ.Υ.) 1. Μονάδες Ψυχικής Υγείας είναι τα  κέντρα ψυχικής υγείας, οι ψυχιατρικοί τομείς νομαρχιακών ή περιφερειακών νοσοκομείων, οι πανεπιστημιακές ψυχιατρικές κλινικές, τα ειδικά ψυχιατρικά νοσοκομεία, οι παιδοψυχιατρικές κλινικές, οι ψυχογηριατρικές κλινικές, οι κινητές Μονάδες Ψυχικής Υγείας, οι ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές, οι ξενώνες, τα οικοτροφεία, τα προστατευόμενα διαμερίσματα, οι ανάδοχες οικογένειες, οι θεραπευτικές μονάδες αποκατάστασης, οι θεραπευτικές συνεταιριστικές μονάδες, τα νοσοκομεία  ημέρας και νύχτας και τα ιατροπαιδαγωγικά κέντρα. Στις Μ.Ψ.Υ. διενεργείται η πρόληψη και η διάγνωση της ψυχικής διαταραχής, η θεραπεία της και η συνέχιση της θεραπευτικής αγωγής, η κοινωνική επανένταξη και η επαγγελματική αποκατάσταση προσώπων που πάσχουν από ψυχική διαταραχή. Οι επί μέρους λειτουργίες των Μονάδων Ψυχικής Υγείας και εκπαίδευσης του προσωπικού καθορίζονται εκάστοτε με απόφαση του Υπουργού Υγείας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων.».

[7] Άρθρο 4, παρ. 1 και 2 ΠΔ 250/1999: «1. Κάθε δικαστική απόφαση σχετική με τη δικαστική συμπαράσταση ορισμένου προσώπου επιδίδεται σύμφωνα με την τέταρτη παράγραφο του άρθρου 802, του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας, στην υπηρεσία που έχει το συντονισμό, κατά την παρ. 2 του άρθρου 1 του παρόντος, στην περιφέρεια του δικαστηρίου που την εξέδωσε. Η απόφαση καταχωρίζεται σε ειδικό βιβλίο δικαστικών συμπαραστάσεων, που τηρείται στην παραπάνω υπηρεσία…. 2. Η απόφαση του δικαστηρίου με την οποία υποβάλλεται ένα πρόσωπο σε δικαστική συμπαράσταση (ή για το οποίο διορίζεται προσωρινός δικαστικός συμπαραστάτης) κοινοποιείται υποχρεωτικά και στον Πρόεδρο της Τοπικής Επιτροπής Ψυχικής Υγείας του νομού. 3…».

[8] Άρθρο 1671 ΑΚ, Αδυναμία διορισμού. «Αν δεν βρίσκεται κατάλληλο φυσικό πρόσωπο για να διοριστεί δικαστικός συμπαραστάτης, σύμφωνα με τους ορισμούς του άρθρου 1669, η δικαστική συμπαράσταση ανατίθεται σε σωματείο ή ίδρυμα, που έχουν συσταθεί ειδικά για το σκοπό αυτόν και διαθέτουν το κατάλληλο προσωπικό και υποδομή, αλλιώς στην αρμόδια κοινωνική υπηρεσία. Το άρθρο 1635 έχει ανάλογη εφαρμογή.».