Οι πρακτικές που ακολουθούνται κατά τη διαδικασία της ακούσιας νοσηλείας συνιστούν σοβαρή απόκλιση από τον σεβασμό στην προσωπικότητα και αξιοπρέπεια του ψυχικά πάσχοντα, σεβασμό τον οποίο ρητά επιτάσσουν το Σύνταγμα, η ΕΣΔΑ, αλλά και το πλαίσιο του ν. 2071/1992.
Με αφορμή το διάλογο που ξεκίνησε για την αναθεώρηση του προγράμματος «Ψυχαργώς», αλλά και του νομοθετικού πλαισίου που διέπει την ψυχική υγεία και ιδιαίτερα τα δικαιώματα των ψυχικά ασθενών, θα αναφερθούμε στη διαδικασία εκείνη της ακούσιας νοσηλείας κατά την οποία η αστυνομία εμπλέκεται στη μεταφορά και φύλαξη των ψυχικά πασχόντων.
Παρότι ο νομοθέτης (βλ. ν. 2071/1992 άρθρ. 95 επ.) προέβλεψε ως εγγύηση για τη διαδικασία της ακούσιας νοσηλείας τη διπλή ιατρική γνωμάτευση (άρθρ. 96 παρ. 2, ν. 2071/1992) και συνέδεσε το ενδεχόμενο μεταφοράς των ψυχικά πασχόντων κατόπιν εισαγγελικής παραγγελίας, οι ακολουθούμενες πρακτικές έχουν ως συνέπεια οι ψυχικά πάσχοντες να διανυκτερεύουν στα κρατητήρια των αστυνομικών τμημάτων, τις περισσότερες φορές σε κοινό χώρο με ποινικά κρατούμενους, να μεταφέρονται (το 97% των ασθενών) στη Μονάδα Ψυχικής Υγείας από περιπολικά ή κλούβες της αστυνομίας, ενώ συχνά η δέσμευση και μεταγωγή τους γίνεται με χειροπέδες, συνοδευόμενοι από αστυνομικά όργανα, ενώ, όπως είναι φυσικό, η θέα των ένστολων αστυνομικών επιτείνει την ταραχή και επιδεινώνει την κατάσταση της υγείας τους.
Όλες οι προαναφερόμενες πρακτικές, όπως προαναφέρθηκε, προσβάλλουν βάναυσα την προσωπικότητα και αξιοπρέπεια των ψυχικά πασχόντων και αποτελούν σοβαρή απόκλιση από τις διατάξεις του άρθρου 98 του ν. 2071/1992 σχετικά με τις συνθήκες νοσηλείας, αλλά και του άρθρου 96 παρ. 2, εδ. 2, του ιδίου νόμου, σχετικά με τις συνθήκες μεταφοράς, όπως κατωτέρω αναφέρονται. Ειδικότερα:
1. Η μεταφορά του ψυχικά ασθενή από τα αστυνομικά όργανα.
α) Οι νομικές διατάξεις
Στις διατάξεις του εδ. 2, παρ. 5, του άρθρου 96, με τίτλο “Διαδικασία Εισαγωγής”, του ν. 2071/1992 «Εκσυγχρονισμός και Οργάνωση Συστήματος Υγείας», σχετικά με την ακούσια νοσηλεία, αναφέρονται καταλεπτώς:
«… Η μεταφορά του διενεργείται υπό συνθήκες που εξασφαλίζουν το σεβασμό στην προσωπικότητα και την αξιοπρέπεια του ασθενή, η δε παραμονή του ασθενή εκεί για τις αναγκαίες εξετάσεις δεν μπορεί να διαρκέσει περισσότερο από 48 ώρες…».
Επίσης, στις διατάξεις του άρθρο 98, ν. 2071/1992, με τίτλο «Συνθήκες νοσηλείας» αναφέρεται αυτολεξεί:
«1. Οι συνθήκες ακούσιας νοσηλείας πρέπει να εξυπηρετούν τις ανάγκες της θεραπείας. Τα αναγκαία περιοριστικά μέτρα δεν επιτρέπεται να αποκλείουν απαραίτητα για τη θεραπεία μέσα… 3. Σε κάθε περίπτωση και σε όλη τη διάρκεια της νοσηλείας, πρέπει να επιδεικνύεται σεβασμός προς την προσωπικότητα του ασθενή. 4. Οι περιορισμοί που επιβάλλονται στην ατομική ελευθερία του ασθενή προσδιορίζονται μόνο από την κατάσταση της υγείας του και τις ανάγκες της νοσηλείας.».
β) Προτάσεις
Στις περιπτώσεις που απαιτείται παραγγελία του εισαγγελέα για την μεταφορά ψυχικά ασθενούς αυτή θα πρέπει να γίνεται προς το ΕΚΑΒ και όχι προς το αστυνομικό τμήμα.
Για την αξιοπρεπή μεταφορά των ακούσια εγκλειομένων ασθενών στις Μονάδες Ψυχικής Υγείας, όπως ρητά συνάγεται από τις προαναφερόμενες διατάξεις, επιτάσσεται να γίνεται με ασθενοφόρο ή με συμβατικά αυτοκίνητα (όπως προβλέπεται στα Προγράμματα Παρέμβασης στην Κρίση) και με τη συνοδεία νοσηλευτών και όχι αστυνομικών οργάνων.
2. Η παραμονή του ψυχικά ασθενή στα αστυνομικά κρατητήρια.
Δυστυχώς, ενώ ο νομοθέτης προέβλεψε τον τρόπο μεταφοράς των ψυχικά πασχόντων στις Μονάδες Ψυχικής Υγείας, δεν πρόβλεψε το ενδεχόμενο παραμονής του σε αστυνομικό κρατητήριο.
Το νομοθετικό αυτό κενό συμπληρώνεται αυθαίρετα, και ως φυσικό επακόλουθο της εμπλοκής της αστυνομίας, με τη φύλαξή τους σε χώρους αστυνομικής κράτησης. Αυτό, όμως, έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το όλο πνεύμα εγγυήσεων που παρέχει ο νομοθέτης προς αποτροπή του εγκλεισμού του ασθενούς σε ψυχιατρικό περιβάλλον, αφού απολήγει σε περιορισμό της προσωπικής ελευθερίας του σε χώρο μάλιστα αστυνομικής κράτησης.
Η παραμονή και διανυκτέρευση σε αστυνομικό κρατητήριο διαιωνίζει το στίγμα που ακολουθεί τους ψυχικά πάσχοντες, αφού αποτελεί έμπρακτη θεώρηση του ψυχασθενούς ως επικίνδυνου για την δημόσια τάξη κι ασφάλεια, θεώρηση που είναι απαράδεκτη και κείται εκτός του σκοπού του νομοθέτη του ν. 2071/92.
Προτάσεις
α) Η δημιουργία "Προγραμμάτων Παρέμβασης στην Κρίση" είναι επιτακτική όσο ποτέ άλλοτε, ώστε να υλοποιηθούν επιτέλους οι σχετικές διατάξεις του ν. 2071/92 για το σεβασμό της αξιοπρέπειας και της προσωπικότητας των ψυχικά ασθενών.
β) Ανάπτυξη ενός κεντρικά σχεδιασμένου πλήρους δικτύου υπηρεσιών κοινοτικής φροντίδας, όπως το "Πιλοτικό Πρόγραμμα Ολοκληρωμένης Κοινοτικής Παρέμβασης" του ΥΥΚΑ που είναι ήδη σε εξέλιξη, με βάση την εκτίμηση των πραγματικών αναγκών του κοινωνικού συνόλου, το οποίο θα λειτουργεί παράλληλα και συντονισμένα με το κλείσιμο των ψυχιατρείων στο πλαίσιο της αποασυλοποίησης, θα διασφαλίζει την ποιοτική παροχή περίθαλψης στον ψυχιατρικό ασθενή, την προστασία των δικαιωμάτων του και την υλοποίηση της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης.
Δηλαδή, ανάπτυξη της πρωτοβάθμιας φροντίδας ψυχικής υγείας, διασφάλιση της θεραπευτικής συνέχειας στην παροχή φροντίδας πρωτοβάθμιας, δευτεροβάθμιας και τριτοβάθμιας, ανάπτυξη δικτύου υπηρεσιών στήριξης των οικογενειών των ψυχικά πασχόντων, καθώς και προγράμματα ευαισθητοποίησης και αγωγής υγείας στην κοινότητα.
1. Περίληψη έκθεσης του Συνηγόρου του Πολίτη– Έκθεση Αυτοψίας στις νοσοκομειακές μονάδες και στα αστυνομικά κρατητήρια Ιωαννίνων σχετικά με τη διαδικασία ακούσιου εγκλεισμού ψυχασθενών, αρ. πρωτ. 20051/03, Δεκέμβριος 2004,
2. Ειδική Έκθεση – Αυτεπάγγελτη Έρευνα του Συνηγόρου του Πολίτη για την «Ακούσια Νοσηλεία Ψυχικά Ασθενών» Μάιος 2007,
3. Αφιερώματα, «ΚΛΙΜΑΚΑ» «Παρέμβαση στην Κρίση – Ζητήματα σχετικά με τα δικαιώματα των ασθενών και την αστυνομία», περιοδική έκδοση, τεύχος 1ο, Μάρτιος – Απρίλιος 2003.
