Στις ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές η ακούσια νοσηλεία ασθενών*

 Όταν συγκεκριμένες επαγγελματικές ομάδες, όπως είναι λ.χ. η Ένωση Ιδιωτικών Ψυχιατρικών Κλινικών, που εκπροσωπούν συγκεκριμένα συμφέροντα, παρεμβαίνουν θεσμικά για να διαμορφώσουν δημόσιες πολιτικές προς το συμφέρον των μελών τους.

Όταν ως πολιτική ηγεσία ενδίδεις στις παρεμβάσεις των ιδιωτών και, με μια πρόχειρα διατυπωμένη υπουργική απόφαση, αναθέτεις στις ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές την υλοποίηση της ακούσιας νοσηλείας, η οποία συνιστά εξ ορισμού σοβαρή προσβολή των θεμελιωδών δικαιωμάτων της προστασίας της προσωπικότητας και της προσωπικής ελευθερίας του ψυχικά πάσχοντα, χωρίς ταυτόχρονα να προβλέπονται αυξημένες εγγυήσεις.

Όταν, για να αιτιολογήσεις την έκδοση της υπουργικής αυτής απόφασης, επικαλείσαι προσχηματικά την αποσυμφόρηση των ψυχιατρικών τμημάτων «για λόγους  προστασίας της δημόσιας υγείας», παρότι οι ακούσιες νοσηλείες κατά το τρέχον έτος μειώθηκαν σε σχέση με το προηγούμενο.

Τότε, γεννώνται εύλογα ερωτήματα, τα οποία χρήζουν απαντήσεων.

- Διασφαλίζει και κατοχυρώνει, πράγματι, η εν λόγω υπουργική απόφαση τα δικαιώματα των ατόμων με ψυχικές διαταραχές ή είναι προϊόν πελατειακών σχέσεων και υποκρύπτουσα “σύμβαση” αμφίδρομης εξυπηρέτησης ιδιοτελών συμφερόντων συγκεκριμένων ομάδων;

- Αυτή είναι, τελικά, η θέση της πολιτικής ηγεσίας του Υπουργείου Υγείας ως προς τα θεμελιώδη  δικαιώματα των ψυχικά πασχόντων;

Η ακούσια νοσηλεία των ψυχικά ασθενών συνιστά εξ ορισμού σοβαρή προσβολή των θεμελιωδών δικαιωμάτων της προστασίας της προσωπικότητας και της προσωπικής ελευθερίας και για τον λόγο αυτό είναι απαραίτητο να διασφαλίζονται με αυξημένες εγγυήσεις κατά τη διάρκεια της νοσηλείας.

Η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Υγείας επικαλείται ανερυθρίαστα στην εν λόγω υπουργική απόφαση τη «διασφάλιση και κατοχύρωση των δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές» και αντί να τα κατοχυρώνει, αναθέτει σε κερδοσκοπικές εταιρείες να διαχειριστούν ανεξέλεγκτα την ακούσια νοσηλεία, κατά την οποία είναι δυνατόν να εφαρμοστούν περιοριστικά μέτρα (λ.χ. καθηλώσεις).

Σύμφωνα με το άρθρο 101 του ν. 2071/1992 οι ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές θα μπορούσαν να νοσηλεύουν ψυχικά ασθενείς παρά τη θέλησή τους. Όμως η διάταξη αυτή είχε επί 28 ολόκληρα χρόνια αδρανήσει, διότι απαιτούσε την έκδοση υπουργικής απόφασης, η οποία θα καθόριζε τους όρους και τις προϋποθέσεις που έπρεπε να τηρούν οι ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές, και καμία κυβέρνηση δεν τόλμησε να το κάνει. Η παρούσα κυβέρνηση εξέδωσε τη σχετική υπουργική απόφαση, με ανήκουστη προχειρότητα και λαμβάνοντας υπόψη της μόνο τα συμφέροντα των ιδιωτών και καθόλου τα δικαιώματα  των ψυχικά πασχόντων.

Μεταξύ άλλων επικαλείται «το συμφέρον του ασθενούς», αλλά στην ίδια πρόταση επιτρέπει σε συγγενείς και τρίτους «αιτούντες την ακούσια νοσηλεία» να διατυπώνουν, εν αγνοία του ασθενούς, αίτημα για τη συνέχιση της ακούσιας νοσηλείας του σε συγκεκριμένη ιδιωτική κλινική. Μάλιστα, παρότι επικαλείται στις σχετικές διατάξεις τον ν. 2619/1998, παραβλέπει και δεν αναφέρει στην υπουργική απόφαση τη νομοθετική πρόβλεψη του άρθρου 9 του ιδίου νόμου, η οποία ορίζει ότι οι προγενέστερες εκφρασθείσες επιθυμίες του ασθενούς πρέπει να λαμβάνονται υπόψη, όταν αυτός δεν είναι σε θέση να εκφράσει τις επιθυμίες του[1].

Σύμφωνα με την υπουργική απόφαση, το αρμόδιο δικαστήριο δύναται να διατάξει τη συνέχιση, γενικώς και αορίστως, της ακούσιας νοσηλείας σε συγκεκριμένη ιδιωτική ψυχιατρική κλινική, αφήνοντας να εννοηθεί ότι τόσο η ακούσια εξέταση όσο και η έναρξη της ακούσιας νοσηλείας πραγματοποιούνται σε δημόσιο νοσοκομείο. Αποφεύγει όμως να το διατυπώσει ρητά, αφήνοντας το περιθώριο να εμφιλοχωρήσουν στη διαδικασία της ακούσιας νοσηλείας οι παράτυπες τακτικές του παρελθόντος και να οδηγηθούμε σε προαποφασισμένες ακούσιες νοσηλείες σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές.

Ο έλεγχος των ιδιωτικών ψυχιατρικών κλινικών ανατίθεται στην Ειδική Επιτροπή Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές, χωρίς ταυτόχρονα να ενισχύεται με υποδομές, κατάλληλα μέσα και, φυσικά, πόρους (είναι γνωστό ότι τα μέλη της συμμετέχουν στην Επιτροπή αμισθί), με αποτέλεσμα να είναι πρακτικά αδύνατο να επωμισθεί (από κάθε άποψη) η Ειδική Επιτροπή τέτοια αρμοδιότητα, με κίνδυνο μάλιστα τον διασυρμό του θεσμού της Επιτροπής και των μελών της προσωπικά.

Η θεσμική εκτροπή που δημιουργείται στο χώρο της ψυχικής υγείας είναι προφανής, καθώς δεν καθορίζονται στην εν λόγω υπουργική απόφαση με τρόπο σαφή και ορισμένο οι όροι και οι προϋποθέσεις «που πρέπει να πληρούν οι ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές προκειμένου να δέχονται ασθενείς με ψυχικές διαταραχές για ακούσια νοσηλεία». Ούτε ορίζεται με σαφήνεια ο τρόπος «διασύνδεσης των ιδιωτικών κλινικών με την Ειδική Επιτροπή Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές», ενώ ταυτόχρονα παρακάμπτεται και δεν αναφέρεται το παραμικρό σχετικά με «τους όρους και τον τρόπο παρακολούθησης των ασθενών από τις Τομεακές Επιτροπές Ψυχικής Υγείας» κ.λ.π., όπως επιβάλλουν οι διατάξεις του άρθρου 16, ν. 2716/1999[2] και του άρθρου 101 παρ. 2 ν. 2071/1992[3].

Σημειωτέον, η Ειδική Επιτροπή Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές έχει δεχθεί και επιβεβαιώσει καταγγελίες για μακροχρόνιες ακούσιες νοσηλείες ψυχικά πασχόντων σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές, καθώς και άλλες παρατυπίες.

Εν κατακλείδι, επειδή το μέτρο της ακούσιας νοσηλείας πλήττει θεμελιώδη δικαιώματα του ατόμου, όπως της προσωπικής του ελευθερίας και κίνησης, δεν μπορεί να ανατίθεται σε ιδιώτες.

 

Γιάννης Αλεξάκης,

Δικηγόρος, μέλος της Ειδικής Επιτροπής Ελέγχου

Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές

 

*Αναδημοσίευση από "ΤΌ ΚΟΥΤΙ ΤΗΣ ΠΑΝΔΩΡΑΣ" στις 30-10-2020.

---

[1] Ν. 2619/1998 Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Βιοϊατρική (ΦΕΚ Α'132/19-06-1998), Άρθρο 9: Επιθυμίες εκφρασθείσες εκ των προτέρων. Οι προγενέστερα εκφρασθείσες επιθυμίες του ασθενούς σχετικά με ιατρική επέμβαση θα λαμβάνονται υπόψη, προκειμένου για ασθενή, ο οποίος, κατά το χρόνο της επέμβασης, δεν είναι σε θέση να εκφράσει τις επιθυμίες του.

[2] Ν. 2716/1999, άρθρο 16, Ακούσια νοσηλεία «Με απόφαση του Υπουργού Υγείας και Πρόνοιας καθορίζονται οι όροι και οι προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούν οι ιδιωτικές κλινικές, προκειμένου να δέχονται ασθενείς με ψυχικές διαταραχές για ακούσια νοσηλεία και ορίζεται ο τρόπος διασύνδεσης αυτών των ιδιωτικών κλινικών με την Ειδική Επιτροπή προστασίας των δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές και η παρακολούθηση των ασθενών από τις Τομεακές Επιτροπές Ψυχικής Υγείας.».

[3] Ν. 2071/1992, παρ. 2, άρθρου 101, Ιδιωτικοί φορείς ψυχικής υγείας «1. […]  2. Με απόφαση του Υπουργού  Υγείας,  Πρόνοιας  και Κοινωνικών Ασφαλίσεων καθορίζονται οι προϋποθέσεις, όροι και η διαδικασία υπαγωγής στις διατάξεις των  άρθρων 91 έως και 100 των ιδιωτικών θεραπευτηρίων, καθώς και κάθε σχετική λεπτομέρεια, που αφορά στην εφαρμογή των διατάξεων της παρ. 1 του άρθρου αυτού.».