Τέλος η ακούσια νοσηλεία σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές;

Σε μια ιδιαίτερα σημαντική απόφαση προέβη η Εισαγγελία Πρωτοδικών Αθηνών, σε εκτέλεση σχετικής παραγγελίας της Εισαγγελέως του Αρείου Πάγου Ξένης Δημητρίου – Βασιλοπούλου, που επιλύει την μακροχρόνια παράτυπη[1], αν όχι παράνομη και κατά παράβαση των άρθρων 101 ν. 2071/1992 και 16 ν. 2716/1999, ακολουθούμενη από τις εισαγγελικές και τις δικαστικές αρχές διαδικασία σχετικά με τη νοσηλεία ψυχικά ασθενών σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές κατά τη διαδικασία της ακούσιας νοσηλείας.

Συγκεκριμένα, με έγγραφο του ο Εισαγγελέας Ακροάσεων Πρωτοδικών Αθηνών προς τον Διευθύνοντα την Εισαγγελία Πρωτοδικών Αθηνών με θέμα τη «νοσηλεία ασθενών σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές κατά τη διαδικασία της ακούσιας νοσηλείας» αποφαίνεται αυτολεξεί: «[…] ότι ήδη από την 1-9-18 δεν πραγματοποιούνται μεταφορές ασθενών από δημόσια νοσηλευτικά ιδρύματα σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές στα πλαίσια της διαδικασίας της αναγκαστικής νοσηλείας κατ' εφαρμογή των διατάξεων των άρθρων 101 του Ν. 2071/92 και 16 του Ν. 2716/99.».

Η ως άνω παραγγελία εκδόθηκε, όπως προαναφέρθηκε, σε εκτέλεση σχετικής παραγγελίας της Εισαγγελέως του Αρείου Πάγου, η οποία στο σχετικό έγγραφό της αναφέρει: «Σας διαβιβάζουμε την έκθεση της από 14-3-2018 επίσκεψης του Κλιμακίου της Ειδικής Επιτροπής Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές, που μας απεστάλη από το Υπουργείο Υγείας, για ενημέρωσή σας και για τις δικές σας ενέργειες.» [2]. 

Τι οδήγησε στην έκδοση των ως άνω παραγγελιών;

Η Ειδική Επιτροπή Ελέγχου Προστασίας των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Ψυχικές Διαταραχές (στο εξής Ειδική Επιτροπή) με αφορμή το από 6-03-2018 δημοσίευμα της ειδησεογραφικής διαδικτυακής σελίδας VICE και τις φωτογραφίες περί των συνθηκών νοσηλείας των ψυχικά ασθενών που απεικονίζονται σε αυτό, προέβη στις 14-03-2018 σε έκτακτο έλεγχο ιδιωτικής ψυχιατρικής κλινικής, που φέρεται να αφορά το δημοσίευμα, και συνέταξε την από 29-06-2018 έκθεσή της, με την οποία εκτός των άλλων ζητούσε: «[…] από τις Εισαγγελίες να εφαρμοστεί η ισχύουσα νομοθεσία για την ακούσια νοσηλεία η οποία δεν επιτρέπει την εν λόγω νοσηλεία σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές, εφόσον δεν έχουν εκδοθεί οι σχετικές υπουργικές αποφάσεις του άρθρου 101 του ν. 2071/1992 και ιδιαίτερα του άρθρου 16 του ν. 2716/1999 για την ακούσια νοσηλεία σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές […]».

Στις διαπιστώσεις της Ειδικής Επιτροπής, σχετικά με τους ακούσια νοσηλευόμενους ψυχικά πάσχοντες, αναφέρονται τα ακόλουθα:

«[…] (2) Ακούσια και Εκούσια Νοσηλεία. 

Σύμφωνα και με τα λεχθέντα των ψυχιάτρων,  περίπου η μία στις τρεις εισαγωγές (1-3) ήταν με ακούσια νοσηλεία. Η εν λόγω ακούσια νοσηλεία έγινε καταρχήν σε δημόσιο ψυχιατρικό νοσοκομείο ή ψυχιατρικό τμήμα γενικού νοσοκομείου (άρθρο 95 επομ. του ν. 2071/1992) και στη συνέχεια κατόπιν αιτήματος της οικογένειας τροποποιήθηκε η απόφαση και έγινε διακομιδή στην ψυχιατρική κλινική. Διαπιστώσαμε ότι έχει αναπτυχθεί μια παράτυπη διαδικασία, αν όχι παράνομη πρακτική, με την οποία διακομίζονται οι ακούσια νοσηλευόμενοι (αφού λάβουν εξιτήριο) από το δημόσιο νοσοκομείο στην ψυχιατρική κλινική με εντολή εισαγγελέα. Ωστόσο μια τέτοια εισαγγελική εντολή δεν είναι σύμφωνη με το νόμο και φυσικά δεν τηρούνται οι εκ του νόμου προθεσμίες, καθώς προϋποθέτει την εφαρμογή των άρθρων 95 επομ του ν. 2071/1992 και τη σχετική έκδοση της υπουργικής απόφασης του άρθρου 101 του ανωτέρω νόμου και ιδιαίτερα την υπουργική απόφαση του άρθρου 16 του ν. 2716/1999 για την ακούσια νοσηλεία σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές. Επίσης ασθενείς βαπτίζονται «εκούσιοι» και υπογράφουν υπεύθυνη δήλωση ότι συγκατατίθενται στην εκούσια νοσηλεία, η οποία στην πλειοψηφία των περιπτώσεων φαίνεται ότι δεν πληροί τις προϋποθέσεις  έγκυρης συγκατάθεσης. Παρόλο που υπάρχει το ανωτέρω σχετικό έγγραφο στο φάκελο των ασθενών, οι εκούσιοι νοσηλευόμενοι δεν πληρούν τις νόμιμες προϋποθέσεις της εκούσιας νοσηλείας του άρθρου 94 του ν. 2071/1992, σύμφωνα με την οποία « … 5. Αν ο ασθενής που νοσηλεύτηκε ακούσια «ζητήσει» την εκούσια νοσηλεία του πρέπει να βεβαιωθεί από δύο ψυχιάτρους ή επ' αδυναμίας εξεύρεσης δεύτερου ψυχιάτρου από ένα ψυχίατρο και ένα ιατρό παθολόγο, η ικανότητα του ασθενή να κρίνει για το συμφέρον της υγείας του...».   Επίσης δεν τηρούνται οι προβλεπόμενοι νόμιμοι χρόνοι νοσηλείας με συνέπεια την παραμονή επί μακρόν των ασθενών και την περίθαλψη ικανού αριθμού χρόνιων.

Οι διαπιστώσεις αυτές για την ακούσια και εκούσια νοσηλεία σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές δεν αφορά μόνο την εν λόγω κλινική, αλλά αποτελεί πάγια και γενικευμένη πρακτική των εισαγωγών σε ιδιωτικές κλινικές επί σειρά ετών.  […] 4. Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία: α) δεν επιτρέπεται η ακούσια νοσηλεία σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές, εφόσον δεν έχουν εκδοθεί οι σχετικές υπουργικές αποφάσεις του άρθρου 101 του ν. 2071/1992 και  ιδιαίτερα του άρθρου 16 του  ν. 2716/1999.  […] Ζητείται από τις Εισαγγελίες να εφαρμοστεί η ισχύουσα νομοθεσία για την ακούσια νοσηλεία η οποία δεν επιτρέπει την εν λόγω νοσηλεία σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές, εφόσον δεν έχουν εκδοθεί οι σχετικές υπουργικές αποφάσεις του άρθρου 101 του ν. 2071/1992 και ιδιαίτερα του άρθρου 16 του ν. 2716/1999 για την ακούσια νοσηλεία σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές. Να συμπληρωθούν τα νομοθετικά κενά από το Υπουργείο Υγείας με την έκδοση των σχετικών υπουργικών αποφάσεων του άρθρου 101 του ν. 2071/1992 και  ιδιαίτερα του άρθρου 16 του  ν. 2716/1999  […].»[3]

Οι διατάξεις του άρθρου 16 του ν. 2716/1999[4] καθώς και αυτές της παρ. 2, του άρθρου 101 του ν. 2071/1992[5] για την ακούσια νοσηλεία σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές, όπως και όλες οι διατάξεις των άρθρων 95 επ. του ν. 2071/1992 για την ακούσια νοσηλεία, διέπονται από την ανάγκη διασφάλισης των δικαιωμάτων των ψυχικά ασθενών, οι οποίοι εγκλείονται σε ψυχιατρικά ιδρύματα.

Ο νομοθέτης με τις ως άνω διατάξεις διαφοροποίησε τη στάση του απέναντι στις ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές, εξαρτώντας την εφαρμογή των διατάξεων της ακούσιας νοσηλείας σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές με την έκδοση σχετικής υπουργικής απόφασης (που θα περιλαμβάνει ειδικούς όρους και προϋποθέσεις για την υλοποίηση της ακούσιας νοσηλείας), η οποία μέχρι σήμερα δεν έχει εκδοθεί.

Η δυνατότητα λοιπόν υλοποίησης της ακούσιας νοσηλείας σε ιδιωτική ψυχιατρική κλινική (χωρίς την πρόβλεψη ειδικών όρων για την υλοποίηση της ακούσιας νοσηλείας) είναι δυνατόν να οδηγήσει σε καταχρηστικές επιλογές και ουσιαστικά να ακυρώσει τις εγγυητικές διατάξεις που προβλέφθηκαν για τον φερόμενο ως ασθενή.

Η επιλογή αυτή του νομοθέτη δεν είναι τυχαία, ούτε προέκυψε από αβλεψία: κατά το Εισηγητικό Σημείωμα του έκτου κεφαλαίου του Ν. 2071/1992 αναγνωρίζεται ότι η ακούσια νοσηλεία αποτελεί παραβίαση στην προσωπική σφαίρα του πολίτη και υπό  το πλαίσιο αυτό προβλέπονται αυξημένες εγγυήσεις[6].

Επειδή, λοιπόν, ο εγκλεισμός αποτελεί σοβαρή προσβολή των θεμελιωδών δικαιωμάτων της προστασίας της προσωπικότητας και της προσωπικής ελευθερίας του ψυχικά πάσχοντα, δεν είναι δυνατόν η υλοποίηση της ακούσιας νοσηλείας να επαφίεται ανεξέλεγκτα σε ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές. Γι'αυτό πρέπει, με όμοια παραγγελία της Εισαγγελέως του Αρείου Πάγου, να ισχύσει η οδηγία για όλες τις ιδιωτικές ψυχιατρικές κλινικές της χώρας.

Σε περίπτωση όπου έχει ήδη διαταχθεί ακούσια νοσηλεία με δικαστική απόφαση σε ιδιωτική ψυχιατρική κλινική, ο ασθενής ή και ο Εισαγγελέας αυτεπάγγελτα μπορούν να ζητήσουν να κινηθεί η διαδικασία του άρθρου 99 παρ. 3 του ν. 2071/1992 για τη διακοπή της ακούσιας νοσηλείας σε ιδιωτική ψυχιατρική κλινική[7]. 

---

[1] Εδώ η υπ’ αριθμ. 2/2009 ΓνωμΕισΠρΘεσ Δημ. Παπαγεωργίου.
[2] Εδώ το έγγραφο του Εισαγγελέα Ακροάσεων και η παραγγελία της Εισαγγελέως Αρείου Πάγου.
[3] Εδώ το πλήρες κείμενο της από 29-06-2018  Έκθεσης της Ειδικής Επιτροπής.
[4] Ν. 2716/1999, άρθρο 16, Ακούσια νοσηλεία «Με απόφαση του Υπουργού Υγείας και Πρόνοιας καθορίζονται οι όροι και οι προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούν οι ιδιωτικές κλινικές, προκειμένου να δέχονται ασθενείς με ψυχικές διαταραχές για ακούσια νοσηλεία κα ορίζεται ο τρόπος διασύνδεσης αυτών των ιδιωτικών κλινικών με την Ειδική Επιτροπή προστασίας των δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές και η παρακολούθηση των ασθενών από τις Τομεακές Επιτροπές Ψυχικής Υγείας.».
[5] Ν. 2071/1992, παρ. 2, άρθρου 101, Ιδιωτικοί φορείς ψυχικής υγείας «1. […]  2. Με απόφαση του Υπουργού  Υγείας,  Πρόνοιας  και Κοινωνικών Ασφαλίσεων καθορίζονται οι προϋποθέσεις, όροι και η διαδικασία υπαγωγής στις διατάξεις των  άρθρων 91 έως και 100 των ιδιωτικών θεραπευτηρίων, καθώς και κάθε σχετική λεπτομέρεια, που αφορά στην εφαρμογή των διατάξεων της παρ. 1 του άρθρου αυτού.».
[6] Κώστας Κοσμάτος, Παρατηρήσεις στην 2/2009 ΓνωμΕισΘεσ, Αρμενόπουλος, 1994, 8  σελ. 964.
[7] ο.π. 6, Κώστας Κοσμάτος.